انسان ها موجوداتی اجتماعی اند و همواره به تجربه های هم نیاز دارند. رشد فرهنگ و تمدن هم حاصل تجربه اندزوی و اشتراک تجربه میان انسانهاست. تجربه کسب کردن یکی از رویکردهای ارزشمند برای راه بردن زندگی در مسیر درست و کم هزینه است. انسانها از نظر بهره گیری از تجربه های زیسته خود با رویکردهایی متفاوت عمل می کنند:
- برخی تجربه های خود را فقط در ذهن خود نگه می دارند و هرگز به دیگران منتقل نمی کنند. آشکار است که برخی از تجربه های کسب شده آنان ممکن است برای دیگران بسیار ارزشمند و راهگشا باشد اما به دلیل بروز ندادن و یا انتقال به شکل مناسب، در واقع دیگران از آنها محروم شده اند.
- عده ای هم ممکن است تجربه های خود را تنها در صورت درخواست از سوی دیگران به آنها منتقل کنند. آشکار است که میزان و زمان انتقال تجربه های اینگونه انسانها محدود است زیرا ممکن است تعداد افرادی که متقاضی دریافت آن تجربه ها هستند اندک باشد و هم اینکه زمان مناسب و راههای انتقال تجربه ها محدود باشد. پس در این زمینه هم بسیاری از تجربه های ارزشمند در دسترس همگان قرار نمی گیرد.
- اما گروه سوم انسانهایی اند که احساس می کنند باید تجربه های خود را در دسترس دیگران قرار دهند تا آنها گرفتار تجربه اندوزی تکراری، زمانبر و هزینه بر نشوند. آنچه امروز در شکلهای گوناگون در دسترس جامعه بشری است دستاورد همین نگاه و همین رویکرد می باشد. پس همه آنچه امروزه ما در اختیار داریم و از آنها برای راه بردن زندگی بهره می بریم، و همینطور، همه آنچه آیندگان در دسترس خواهند داشت حاصل تجربه های ثبت شده و حفظ شده انسانهایی است که در گروه سوم جای می گیرند. دستاوردهای بزرگ و کوچک فرهنگ و تمدن، درواقع، حاصل ثبت تجربه های ارزشمند چنین انسایی است که خود را متعهد به اشتراک تجربه و دانش کسب شده خود دانسته اند.
راهها و قالبهای گوناگونی برای انتقال و اشتراک تجربه وجود دارد. این راهها در طول تاریخ افزونتر و جالب تر شده اند. از ثبت تصاویر حیوانات توسط انسانهای اولیه در دیواره غارها و کوهها گرفته، تا امروزه که انواع بسترها و پلتفرمها، بویژه دهها نوع شبکه های مجازی در تلفنهای همراه در دسترس همگان است. کتاب یکی از نمونه های برجسته و ارزشمند ثبت تجربه ها از سوی انسانهایی است که احساس می کنند برای دیگران می تواند سودمند و راهگشا باشد. از یک کتاب شعر و داستان (رمان) گرفته تا سرگذشتنامه ها، سفرنامه ها، گزارشها، منابع مرجع، استانداردها، و کتابهایی در زمینه موضوع های تخصصی، همگی حاصل تجربه اندوزی و ثبت آن هستند. با در اختیار داشتند کتاب، نیازی نیست که ما هر فعالیت یا موضوعی را از صفر آغاز کنیم، وقت زیادی صرف نماییم، و هزینه های گزاف متحمل شویم. از این دیدگاه، کتابها یعنی تجربه های ثبت شده، دارای ارزش افزوده هستند. نه تنها در سه جنبه بالا موجب صرفه جویی در انرژی، زمان و هزینه می شوند بلکه می توانند ایده های نوینی در خوانندگان خود برای توسعه و تقویت محتوا و موضوع مورد نظر خلق کنند. پدیدآورنگان کتاب (نویسندگان و مترجمان) به خوبی می توانند این مهم را درک کنند.
حرفه ما همواره شاهد فعالیتهای گوناگونی است که برای توسعه و اثربخشی محتوا و خدمات آن انجام می شود. معلمان حرفه (اعضای هیئت علمی) و کتابداران شاغل و برخی دانشجویان تحصیلات تکمیلی از جمله افرادی اند که در طول زندگی حرفه ای خود فعالیتهای گوناگونی را انجام می دهند. برای نمونه، سالانه دهها همایش و صدها کارگاه آموزشی برگزار می کنند و یا طرح پژوهشی انجام داده و مقاله های علمی منتشر می نمایند. به طور معمول، آنها در بیشتر موارد برای انجام فعالیت مورد نظر (برگزاری همایش و کارگاه، انجام طرح پژوهشی و نشر مقاله، ارائه سخنرانی) تنها از تجربه خود بهره می برند. آشکار است که متحمل صرف انرژی، زمان و هزینه می شوند. شوربختانه، بسیاری از آنها تجربه های خود در انجام اینگونه فعالیتها را ثبت نمی کنند تا در اختیار دیگران قرار گیرد. این یک امتیاز منفی به شمار می رود که قاعدتا نمی تواند ارزش افزوده تولید کند.
به عنوان یک کتابدار و معلم، همواره تلاش کرده ام تا تجربه های عملی خود در زمینه های گفته شده (برگزاری همایش های ملی و استانی، برگزاری کارگاههای آموزشی، انجام طرح های پژوهشی، نگارش مقاله های علمی، داوری کتابها، پایان نامه ها و مقاله ها و مواردی از این دست را ثبت و در قالب کتاب، مقاله و مجموعه رهنمودها ثبت و منتشر کنم. هدف و امید من آن بوده است که دیگران از آنها بهره برند و دچار تکرار و احتمالا کاستی در انجام فعالیتهای خود نشوند.
برای نمونه، آنچه در زیر می آید، یعنی سیاهه برخی از آثارم، حاصل ثبت تجربه هایم است:
- کتاب کوچک «روشهای جستجوی اطلاعات کتابشناختی در فهرستنویسی». این اثر حاصل سالها جستجو در منابع کتابشناختی در بخش فهرستنویسی کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی بود.
- کتاب «فهرستنویسی: اصول و روشها» که دستاورد سالها تدریس درس سازماندهی مواد ۱ در رشته کتابداری در دانشگاه فردوسی مشهد بود. ویرایش های بعدی این کتاب با همکاری سید مهدی طاهری انجام شد که خود تجربه های فراوانی در این زمینه داشت.
- کتاب «فهرستنویسی رایانه ای» با همکاری سید مهدی طاهری و فرشته ناقدی احمدی تهیه و منتشر شد. این اثر هم نتیجه سالها تدریس سازماندهی مواد رایانه ای بود که برنامه درسی اش را خودم به کمیته برنامه ریزی کتابداری و اطلاع رسانی وزارت علوم پیشنهاد کرده بودم و تصویب شده بود.
- کتاب «مدیریت همایشهای علمی و حرفه ای» با همکاری ابراهیم عمرانی. برپایه تجربه های برگزاری چندین همایش در سطح ملی و استانی، تلاش کردم تا اندوخته های ذهنی خود و آقای عمرانی در این زمینه را ثبت و منتشر کنم.
- کتاب «مدیریت برگزاری کارگاههای آموزشی» که حاصل تلاش فاطمه پازوکی و من بود. فاطمه پازوکی تجربه های زیادی در مدیریت و برگزاری کارگاههای آموزشی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران داشت. من هم کارگاههای آموزشی فراوانی در مشهد، تهران و برخی دیگر از شهرها برگزار کرده بودم و مایل بودم این تجربه ها ثبت و منتشر شود.
- کتاب «راهنمای نگارش مرور نوشتارها و پیشینه پژوهش در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی» با همکاری مهری پریرخ. این کتاب نتیجه تجربه در زمینه راهنمایی پایان نامه ها و هدایت دانشجویان در نگارش بخش پیشینه پژوهش و همچنین برگزاری چند کارگاه آموزشی در این زمینه بود.
- کتاب «مهارتهای سخنرانی و ارائه مطلب ویژه همایشهای علمی، حرفه ای و جلسات دفاع از پایان نامه، همراه با رهنمودهایی برای تهیه و تدوین اسلاید برای سخنرانی» با همکاری فاطمه نبوی. دلیل نگارش این کتاب، دشواری سخنرانی از سوی حرفه مندان و معلمان و دانشجویانی بود که نمی دانستند چگونه سخنرانی کنند و چگونه برای سخنرانی خود اسلاید تهیه نمایند.
- کتاب «اندیشه ها و دغدغه های حرفه ای: مجموعه نوشته‌های کوتاه، سرمقاله‌ها و مصاحبه‌های دکتر رحمت‌اللّه فتاحی درباره مسائل حرفه‌ایدر علم اطلاعات و دانش شناسی» همانگونه که از عنوانش بر می آید حاصل تجربه های مبتنی بر دغدغه های من در طول زندگی حرفه ای است.
- کتاب «زندگی با هفت خوانش شیرین است: حکایتهای کوتاه از تلخ و شیرین یک زندگی». این اثر خودسرگذشتنامه من است که نمادی از تجربه اندوزی در طول هفتاد سال زندگی شخصی، اجتماعی و حرفه ای است. هدف من در این اثر، انتقال انواع تجربه های تلخ و شیرین زندگی است که می تواند برای دیگران سودمند باشد. بویژه، تلاش کده ام تا به نسل جوان یادآور شوم که رسیدن به موفقیت در زندگی شخصی، اجتماعی و حرفه ای در گروه طی کردن یک مسیر طولانی، پر فرازو نشیب، همراه با رخدادهای گوناگون است و نباید تصور کرد موفقیت یکشبه به دست می آید.
- بسیاری از نوشته های من در خبرگزاری لیزنا نیز حاصل دغدغه ها و تجربه های اندوخته من هستند که تلاش کردم آنها را ثبت و منتشر کنم با این امید که مورد توجه و بهره گیری دیگران قرار گیرند.
امیدوارم، موضوع تجربه اندوزی، اشتراک و انتقال تجربه در میان حرفه مندان جدی تلقی شود و هر فردی که تجربه های گرانقدری کسب می کند آنها را به شیوه ها و در قالبهای مناسب در دسترس دیگران قرار دهد. هرچه این رویکرد تقویت شود به سود توسعه و اثربخشی حرفه خواهد بود.
با توجه به وجود تعداد بسیاری از افراد پویا، توانمند و باتجربه در حرفه، ثبت و انتشار تجربه های فراوان و ارزشمندی که مورد نیاز جامعه است باید افزایش یابد. ثبت و انتشار تجربه ها درواقع، به جریان انداختن پویایی و اشتراک اندیشه است و بسی ارزشمند. کار دشواری نیست. براحتی می توان آغاز کرد. حرفه ما به این رویکرد و پیامدهای گرانقدر آن نیاز بسیار دارد. ما به اشتراک اطلاعات و دانش باور داریم و آن را موجب پویایی و رشد جامعه می دانیم. در این راستا، انتقال و اشتراک تجربه می تواند بسترساز تحقق این باور باشد.