دربارۀ ایفلا
ایفلا یا فدراسیون بینالمللی انجمنها و موسسات کتابداری[۱] ارگانی مستقل، بینالمللی، غیردولتی، و غیرانتفاعی است. اهداف آن عبارتاند از: ارتقای تفاهم بینالمللی؛ همکاری؛ گفتوشنود؛ پژوهش و توسعه در همه زمینههای کتابداری ازجمله کتابشناسی، خدمات اطلاعرسانی و آموزش کارکنان؛ و ایجاد تشکیلاتی که از طریق آن بتوان جنبههای بینالمللی کتابداری را بهینه کرد.
ایفلا دارای ۳۲ بخش و چندین میزگرد و گروه کاری است که هر یک برنامههای خاص خود را دارد و از این طریق، همه مسایل مربوط به کتابداری را از مطالعات پیچیده مربوط به مدیریت کتابخانههای دانشگاهی تا آموزش حرفهای کتابداران مدارس؛ از ایجاد مراکز منطقهای مخصوص نابینایان در جهان سوم تا تهیه انتشارات رسمی؛ و از کوشش در راه اعتلای شغل و حرفه کتابداری و کتابداران تا رشد و توسعه کتابخانههای عمومی موردبررسی و مداقه قرار میدهد.
ایفلا دارای بخشها و شاخههای متفاوتی است ازجمله:
· شاخه کتابخانههای پژوهشی عمومی اعم از ملی، دانشگاهی، و پارلمانی؛
· شاخه کتابخانههای تخصصی؛
· شاخه کتابخانههای عمومی که بخشهای کتابخانههای نابینایان، کودکان، آموزشگاهی، و سیار در آن قرار میگیرند؛
· شاخه کنترل کتابشناختی اعم از کتابشناسی، فهرستنویسی، ردهبندی، و نمایهسازی؛
· شاخه مجموعهسازی و خدمات عمومی؛
· شاخه مدیریت و فنآوری اطلاعات؛
· شاخه آموزشوپرورش؛ شاخه فعالیتهای منطقهای و…
جوایز ایفلا
من از طریق دریافت جایزۀ سفر به ایفلا در این کنفرانس شرکت کردم. شاید برایتان جالب باشد بدانید که ایفلا کمیتهای مستقل برای جوایز دارد و جایزههای بسیار گوناگونی در سطح منطقهای و بینالمللی تدارک دیده است. بخشی از این کمیته مربوط به جوایزی است که به همایش ایفلا مربوط میشود. که اصطلاحاً به آن پارتیسیپیشن گرنتز گفته میشود. این بخش خود شامل زیر بخشهای متعددی ازجمله:
· IFLA WLIC ۲۰۱۵ Sponsored Congress Participation Grants
· IFLA/Brill Open Access Award
· IFLA Academic & Research Libraries Section Conference Attendance Grant
· IFLA LIS Student Paper Award
· Dr. Shawky Salem Conference Grant
· Kwarim Ltd. Conference Grant
· LIASA-DAC g,rant for IFLA WLIC ۲۰۱۵
· Naseej Conference Grant (for Arab Librarians and Information Specialists)
· Sabinet particpation grants (for South African librarians)
· Grants for CILIP members to attend WLIC
· Rovelstad Scholarship in International Librarianship
· bourses francophones IFLA du Comité français international bibliothèques et documentation (cfibd)
· Reisekostenzuschüsse zur Teilnahme am Weltkongress Bibliothek und Information
همانطور که ملاحظه میفرمایید برخی از این جوایز از سوی اتحادیهها یا انجمنهای منطقهای تدارک دیدهشده و تأمین میشود و به طبع آن افراد خاصی از کشورهای خاص فرصت حضور و مشارکت بیشتری در ایفلا پیدا میکنند.
گردهمآیی سالانۀ ایفلا
به بهانۀ حضور در ایفلای هشتاد و یکم، بر آن شدم تا اطلاعات بیشتری در مورد همایشهای ایفلا و چگونگی اداره و مدیریت آنها کسب کنم که مختصری از آن در ادامه تقدیم میشود.
همایشهای ایفلا درواقع گردهمآیی سالانه انجمنهای کتابداری و اطلاعرسانی سراسر جهان (عضو ایفلا) است که همهساله در تاریخی تقریباً ثابت برگزار میشود. تاکنون هشتادویک همایش برگزارشده که اطلاعات کامل هریک از آنها به تفکیک در پیشینۀ همایشهای ایفلا موجود است.
شاید برایتان سوال باشد که هزینۀ این همایش با توجه به اینکه ایفلا یکنهاد غیردولتی و انجمنی است، چطور تأمین میشود.
در این مورد باید توجه داشت که هزینههای ایفلا شامل هزینههای ثابت و متغیر است. هزینههای ثابت، مربوط بهحق الزحمۀ اعضای هییتمدیره و برخی از دیگر مخارج مستمر است و هزینههای متغیر مربوط به فعالیتهایی است که بهطور دورهای انجام میشوند. مانند همایشهای سالانه. در هر دو حالت تأمین هزینهها متکی به یک دولت خاص نیست، بلکه از دو طریق تأمین میشود: ۱. حق عضویت اعضاء (حقیقی و حقوقی) و ۲. حامیان (اسپانسرها). غالب هزینههای ثابت از بخش نخست و هزینههای متغیر از مورد دوم تأمین میشود.
قوانین و شرح هزینههای عضویت در این بحث نمیگنجد و علاقهمندان برای کسب اطلاعات و جزییات بیشتر میتوانند به اینجا رجوع کنند. اما برای تأمین هزینههای همایش، سه سطح ۱. طلایی ۲. نقرهای و ۳. برنزی تعریفشده است. هریک از این سطوح خدمات و مزایای مخصوص به خود را دارد در مقابل حدود وظایف تعیینشده برای هر سطح، متقابلاً ایفلا متعهد به ارایۀ خدماتی میشود.
علاوه بر این بخشی از هزینههای همایش در هرسال از سوی سازمان متولی برگزارکنندۀ همایش در کشور میزبان تأمین میشود و سازمانها، نهادها و انجمنهای کتابداری کشور برگزارکنندۀ همایش ایفلا در تأمین این هزینهها مشارکت میکنند. در پایان همایش هرسال ایفلا، میزبان/برگزارکننده و تاریخ و محل دقیق برگزاری همایش سال بعد معرفی میشود. بر این اساس هشتاد و یکمین همایش ایفلا طی یک هفته (۱۵ تا ۲۱ اکتبر) در شهر کیپ تاون افریقای جنوبی برگزار شد.
میزبان ایفلای هشتاد و یکم: کیپ تاون
کیپتاون دومین شهر بزرگ افریقای جنوبی (بعد از ژوهانسبورگ [پایتخت سیاسی]) و مرکز استان کیپ شرقی است. کیپ تاون دومین شهر بزرگ آفریقای جنوبی است. این شهر از نظر نظام اداری قانونگذاری در آفریقای جنوبی مرکزیت ویژهای دارد. این شهر در جنوب غربی کشور در کنار دماغه امید نیک و دقیقاً در جنوبیترین بخشهای قاره آفریقا قرارگرفته است. بندر ساحلی، مراتع و پوشش گیاهی و صنعت توریسم و مزارع این شهر دارای شهرت جهانی است و درمجموع شهری نمادین و شبه مقدس در کشور آفریقای جنوبی شمرده میشود. مردم آفریقای جنوبی علاقهای وافر به این شهر دارند چراکه اسکلههای جالب و بندر طبیعی به شهر اهمیت فراوانی در امر کشتیسازی و مرکز دادوستد داده است و بعلاوه با دارا بودن جذابیتهای بسیار طبیعی و تفریحی مقصد بسیاری از گردشگران جهان است. جالب است. بدانید که طی دو سال پیاپی این شهر از سوی خوانندگان مجلۀ تایم بهعنوان «بهشت جهانگردان» انتخاب شد. نصف ساکنان کیپ تاون رنگینپوست هستند. در منابع مختلف از کیپ تاون بهعنوان «شهر ساختمانهای زیبا»، «بهشت غواصان، و «بهشت کایت سواران» نیز نام برده شده است.
ازنظر سیستم حملونقل، دارای شبکۀ گستردۀ حملونقل اتوبوسی (با اتوبوسهای ویژه به نام رِدباس) است. در این اتوبوسهای توریستی، سیستم خودکار گویا به معرفی مکانهای دیدنی شهر به ۶ زبان میپردازد و بهطور همزمان با گذر از هر محل توسط هدفونهای مخصوص به اطلاع مسافران رسانده میشود.
کیپ تاون مترو ندارد ولی بهجای آن از سیستم تراموایی قوی و کارآمد بهرهمند است که تقریباً همه نقاط شهر را پوشش میدهد. همچنین فرودگاه دولتی این شهر در ۱۷ کیلومتری شمال کیپ تاون واقعشده است.
کتاب، کتابخانه و کتابداری در افریقای جنوبی
مروری بر پیشینۀ کتابخانه و کتابداری در افریقای جنوبی نشان میدهد که این سابقه به اواخر قرن ۱۹ برمیگردد که نخستین مجموعه از کتابها با استفاده از منابع انگلیسی و آلمانی پیشین گرد آمد. این مجموعه بدون عنوان خاص گرد هم آمده بود تا سال ۱۸۱۸ که نخستین کتابخانۀ عمومی افریقای جنوبی با مجموعۀ اولیۀ این کتابها توسط لرد چارلز سامرست بهصورت رسمی افتتاح شد.
پسازآن بهمنظور گسترش این مجموعه از سال ۱۹۱۶ تا ۱۹۵۴ یک نسخه از کلیه کتابهای منتشرشده در افریقا خریداری میشد تا اینکه در سال ۱۸۷۳ قانون واسپاری به تصویب رسید. پسازآن در سال ۱۸۹۸ طی تفاهمنامهای بین کتابخانه ایالتی افریقای جنوبی و موسسه اسمیت سونیان واشنگتن واسپاری کتابها شامل کتابهای منتشرشده در خارج از افریقا هم شد. بااینهمه این کتابخانه به معنای واقعی «عمومی» نبود چراکه مخصوص سفیدپوستان بود. در ۱۹۷۴ با ظهور تحولات سیاسی، دربهای کتابخانهها به روی همۀ اقشار جامعه اعم از سفید و سیاه گشوده شد.
این روند ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۹۴۶ قانون کپیرایت نیز از سوی ناشران و فعالان نشر به تصویب رسید. در سال ۱۹۵۵ تشکل دوستداران کتابخانههای عمومی شکل گرفت و ازآنپس تحولات بزرگی در تاریخ کتابخانههای این کشور پدید آمد و رفتهرفته منجر به پیشرفت روزافزون این کشور در عرصۀ فرهنگی شد. به دلیل محدودیت فضای مجله، در ادامه فهرستوار بدانها اشاره میشود:
۱۹۶۱: پیوستن به ایفلا و بهرهمند شدن از حمایتهای بینالمللی
۱۹۶۴: انتشار نخستین شماره کتابشناسی ملی افریقای جنوبی
۱۹۶۷: تغییر نام کتابخانه عمومی (طی جنبش ملی)
۱۹۷۰: ایجاد مرکز ISBN
۱۹۷۱: تفکیک کتابخانه عمومی ملی از کتابخانۀ عمومی با تصویب پارلمان این کشور
۱۹۹۶: بازنگری در قوانین کتابخانههای عمومی
۱۹۹۷: تأسیس انجمن کتابداری و اطلاعرسانی افریقای جنوبی
۱۹۹۸: ایجاد مرکز ترویج کتابخوانی (بر اساس یک پروژه ملی)
۱۹۹۹: ترکیب دو کتابخانۀ بزرگ کشور و تشکیل یک کتابخانه ملی
۲۰۰۱: هفته کتاب افریقای جنوبی (۲۰ مارس [۱۸۱۸])
۲۰۰۲: سیستم یکپارچه مدیریت کتابخانههای عمومی
۲۰۰۴: ایجاد مرکز توسعه زمینههای شغلی
۲۰۰۵: همایش بینالمللی از پاپیروس تا دیجیتال
۲۰۰۷: اجلاس ایفلا در دوربان
۲۰۰۸: تأسیس ساختمان جدید کتابخانه ملی در پروتریا
۲۰۰۹: تغییر سیستمعامل ویندوز به OS در نرمافزارهای کتابخانهای
۲۰۱۱: میزبانی اجلاس ISBN، ISMN
۲۰۱۱: تأسیس مرکز ارتقای کیفی کتابداران کتابخانه عمومی
۲۰۱۳: راهاندازی کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات
۲۰۱۴: تدوین دستورالعمل صلاحیت شغلی کتابداران عمومی
۲۰۱۵: میزبانی ایفلا و مدیران کتابخانههای ملی جهان
کتابخانههای عمومی در افریقای جنوبی
افریقای جنوبی در حال حاضر با داشتن ۵۱.۷۷۰.۵۶۰ نفر جمعیت (سرشماری سال ۲۰۱۲)، در قالب ۹ استان، دارای ۱۶۱۲ کتابخانه عمومی است. بر این اساس برای هر ۳۱.۶۰۰ نفر یک کتابخانه عمومی وجود دارد. اداره کتابخانههای عمومی در این کشور بهصورت ایالتی است. بدینصورت که دولت مرکزی مسیولیت زیرساختها را فراهم میکند و هر استان تجهیزات و خدمات مربوط به کتابخانههای استان خود را تأمین مینماید. دو نوع کتابخانه عمومی در این کشور فعالیت میکنند:
۱. کتابخانههای عمومی (Public Libraries): که خدمات تخصصیتر کتابداری را ارایه میکنند و دارای بخشها و زیر بخشهای مختلف هستند.
۲. کتابخانههای اجتماعی (Community Libraries): که در مناطق حاشیهای و روستایی واقعاند و خدمات محدودتری دارند و بیشتر محلی بهعنوان قرایتخانه یا استراحت و مطالعه و انجام تکالیف درسی در فضای امن کتابخانه فراهم میآورند.
از سال ۱۹۹۶ و بازنگری در قوانین کتابخانههای عمومی، برنامۀ جامع کتابخانههای عمومی در تعامل با مدارس تدوین شد که بر این اساس ۳۳۹۲ کتابخانه متمرکز ملزم به همکاری رسمی با ۲۳۷۴۰ مدرسه در قالب طرح «همکار مدرسه» شدند. همکاری متقابل کتابخانههای عمومی و مدارس به ۴ روش انجام میشود.
۱. کتابخانه با مجموعه متمرکز (دارای منابع معرفیشده از سوی نظام آموزشی برای پاسخ به سوالات مرجع و تکالیف درسی دانش آموزان، مطالعۀ تکمیلی با حضور کتابدار-آموزشیار و…)
۲. کتابخانه بدون منابع: برای استراحت، تفریح، مطالعۀ منابع شخصی دانش آموزان و انجام تکالیف درسی
۳. کلاس درس+ کتابخانه: برگزاری همزمان کلاسهای درس در محیط کتابخانه و با استفاده از منابع کتابخانه و حضور همزمان معلم و کتابدار (دستیار).
۴. کتابخانه سیار پشتیبان: برای ارایۀ خدمات به دانش آموزان مناطق محروم و کارگران و دسترسی همۀ اقشار دانش آموزان به کتاب.
اهداف و برنامهها
هدفها و برنامهها برای کتابخانههای عمومی افریقای جنوبی به شرح زیر تعریفشده است:
– توسعه زیرساختهای فناوری و دسترسی همگانی به اینترنت؛
– توسعه ظرفیت کارکنان و آموزش به آنها؛
– ایجاد کتابخانههای جدید و بهروزرسانی زیرساختهای فعلی؛
– ایجاد کتابخانههای سیار؛
– ایجاد کتابخانههای اسباببازی؛
– ایجاد کتابخانههای کوچک برای افراد با مشکلات بینایی؛
– فراهم کردن امکان بازیهای سودمند رایانهای؛
– تقویت نظامهای خودکار کتابخانهای؛
– ایجاد برنامههای مطالعاتی و کمپینهای؛
– سواد اطلاعاتی؛
– مدیریت استانی و غیرمتمرکز.
چند آمار جالب دربارۀ کتابخانههای عمومی
یکی از چیزهای جالبی که در ایفلا به دستم رسید، بروشورهای تبلیغاتی انجمنها و موسسات مرتبط با کتابداری بود. یکی از جالبتوجهترین اینها بروشور بسیار کوچک (تاشو در قطع ۴*۶ سانتیمتر) بود که از سوی انجمن کتابداری و اطلاعرسانی امریکا
(اِی.اِل.اِی) به تعداد بسیار زیاد منتشرشده و در دسترس بود. با مروری کوتاه بر محتویات این بروشور درمییابیم:
– ۵۸% افراد بالغ در امریکا کارت عضویت در کتابخانه دارند.
– آمریکاییها سه برابر بیشتر از سینما به کتابخانه آموزشگاهی و دانشگاهی میروند.
– کتابداران مرجع کتابخانههای عمومی بهطور هفتگی ۶.۶ میلیون پرسش پاسخ میدهند.
– ۹۴% پاسخدهندگان به یک پژوهش معتقد بودند کتابخانه عمومی شانس موفقیت آنها را با فراهم آوردن دسترسی به منابع موردنیازشان افزایش داده است.
– کتابخانههای عمومی بیش از ۱۸.۵ میلیون کتاب الکترونیکی دارند (۲۰۱۲).
– ۵۷% اعضاء کتابخانه ترجیح میدهند کتاب الکترونیکی مطالعه کنند.
– ۱۶۷۶۰ کتابخانه عمومی وجود دارد که از شعبههای مکدونالد بیشتر است.
– هر شهروند بهطور متوسط در سال ۸ کتاب مطالعه میکند.
– هر فرد در سال حدود ۳۵ دلار برای کتابخانه عمومی هزینه میکند (هزینه یک کتاب)
– چند آمار جالب دربارۀ کتابخانههای عمومی
– ۸۹% کتابخانههای عمومی خدمات اینترنت بیسیم ارایه میدهند.
– بیش از ۹۲% کتابخانههای عمومی خدمات کاریابی ارایه میکنند.
– کتابداران دانشگاهی برای بیش از ۴۴ میلیون دانشجو اطلاعات فراهم میکنند (۱۲ میلیون بیشتر از بسکتبال)
– دانشجویان در طول سال تحصیلی بیش از ۱.۳ بیلیون بازدید از کتابخانه دانشگاه دارند (سه برابر بازدید از پارکهای ملی).
کشورهای همسایه در ایفلا
از میان شرکتهای همسایه در بخش نمایشگاه جنبی همایش ایفلا، کشورهای مالزی، قطر و عربستان سعودی غرفه دار بودند.
غرفۀ قطر پر از هدایای تبلیغاتی اعم از لوازمالتحریر و تبلت پد و استیکر نوت و… بود و روی تمام این وسایل آرم کتابخانۀ بزرگ قطر که در حال ساخت است، درجشده بود. اکثر افراد حاضر در غرفه نیز غیر عرب بودند. تمام تلاش و تبلیغات قطر بر برنامۀ طراحی و راهاندازی کتابخانۀ بزرگ و دیجیتالیشان بود.
در غرفۀ عربستان سعودی تنها یک نفر به همراه تعداد زیادی منابع انگلیسیزبان وجود داشت که به معرفی تاریخچۀ عربستان میپرداخت. نکته قابلتوجه آن بود که باآنکه منابع بومی و اصیلی در این غرفه وجود نداشت اما به ارایۀ منابع دیگر (به زبانهای دیگر) دربارۀ عربستان و کشورهای عربی میپرداختند و از این طریق کشور خود را به حضار میشناساندند.
اما مالزی فعالیت گسترده و پرشوری داشت. افراد متعددی بهصورت شیفتی در غرفه حاضر میشدند و به معرفی مالزی و کتابخانههای آن میپرداختند. یکی از طرحهای جالبتوجه که در پاسخ به کاهش اعضاء کتابخانهها در مالزی اجراشده بود طرح ۱۰ تا ۱۰:۱۰ بود. در این طرح که با همکاری وزارت کتاب و کتابخانه ملی و عمومی مالزی اجرا میشود، همۀ افراد جامعه اعم از دانشآموز و دانشجو و کارمند و خانهدار و وزیر و وکیل و … از ساعت ده تا ده و ده دقیقۀ هرروز در هرکجا که هستند کار خود را متوقف کرده و به مطالعه میپردازند. حتی تصاویری از افرادی که در هنگام رانندگی ماشین خود را پارک کرده و مطالعه میکنند یا اعضا هییت دولت و … نیز در پوسترهای نمایشی این طرح آمده بود. در این طرح علاقهمندان هنگام مطالعه از خود عکس هم میگیرند و به دبیرخانۀ این طرح (با همکاری کتابخانههای عمومی و صداوسیما) ارسال میکنند و این تصاویر در میان برنامهها یا بهصورت پوستر در کتابخانهها نمایش داده میشود.
طرح دیگری که در مالزی اجراشده است، جنبش رنگ (کالر موومنت) بود. که با بهرهگیری از جذابیتهای بصری که رستورانها، پاساژهای خرید و کافیشاپها برای جذب مشتری انجام دادهاند اجراشده بود. در این طرح کلیۀ کتابخانههای عمومی با رنگها جذاب و رنگارنگ رنگآمیزی و آذینبندی شده و بخشهای دیگری نیز به مجموعۀ کتابخانه افزودهشده بود. از جمله سالن ورزشی، سالن سینما پنج بعدی، نمازخانههای مجلل، کافینت، کلوپهای سرودخوانی و… . طبق آماری که توسط متصدیان غرفه ارایه میشد، با این طرحها عضویت در کتابخانهها بیش از ۳۰ درصد رشد داشته است.
انجمن کتابداری و اطلاعرسانی افریقای جنوبی (LIASA)
سازمانی غیرانتفاعی و ثبتشده است که در سال ۱۹۹۷ ایجاد شد. این سازمان حرفهای خدمات اطلاعرسانی و کتابداری افریقای جنوبی را در سطح ملی و بینالمللی هدایت میکند. پیشازاین انجمن دو انجمن حرفهای با مخفف ALASA و SAILIS مستقل از یکدیگر فعالیت میکردند که مبنای نژادپرستانه داشتند. در دسامبر ۲۰۱۴ سازمان ارزیابی و نظارت افریقای جنوبی این انجمن را بهعنوان یک سازمان حرفهای و مشخصکنندۀ حرفه و کتابدار حرفهای به رسمیت شناخت. این شناسایی تحت قانون تعیین صلاحیتهای ملی (۲۰۰۸) انجمن شد. این انتخاب باعث شد این انجمن از مزایای زیر برخوردار شود:
– بر عهده گرفتن تعیین استانداردهای رویکردهای حرفهای
– بر عهده گرفتن مسیولیت تعیین صلاحیتها
– فراهم کردن سیاهه کتابداران دارای صلاحیت برای قرار گرفتن در پایگاه شناسههای آموزشگران ملی. این پایگاه همۀ فارغالتحصیلان دارای صلاحیت از همۀ رشتهها در آن دارای پروفایل خواهند بود.
– این انجمن با سازمانها و بخشهای ملی مختلفی در حوزۀ هنر، فرهنگ و آموزش عالی در ارتباط است تا با کمک گرفتن از آنها وضعیت کتابخانههای عمومی، آموزشگاهی، دانشگاهی و پژوهشی را ارتقاء بخشد.
– همچنین این انجمن عضو شورای ملی خدمات کتابداری و اطلاعرسانی است که زیر نظر وزیر فرهنگ و هنر افریقای جنوبی فعالیت میکند. مهمترین فعالیتهای انجامشده توسط این انجمن در سالهای اخیر:
– هفتۀ کتابخانه که هرساله در افریقای جنوبی برگزار میشود.
– برگزاری انجمن سالانۀ انجمن که حدوداً ۷۰۰ شرکتکننده اعم از کتابداران داخلی و متخصصان بینالمللی در آن شرکت میکنند.
– میزبانی ایفلا ۲۰۰۷ در دوربان
– میزبانی ایفلا ۲۰۱۵ در کیپ تاون
– انتشاراتی از قبیل LIASA in Touch و نشریه دسترسی آزاد South African Journal of Libraries and Information Science
– برگزاری دورههای آموزشی مادامالعمر
این انجمن در حال حاضر ۱۶۰۰ عضو دارد. همچنین دارای ۱۰ شاخۀ فعال است. دفتر اصلی آن در کتابخانه ملی افریقای جنوبی در پروتوریا قرار دارد.
دارای هییتمدیره و کمیتههای مختلف است که بهصورت دوسالانه با رأیگیری انتخاب میشوند. سردمداران این انجمن در فعالیتهای کتابداری و اطلاعرسانی ملی و بینالمللی مشارکت فعال دارند. در اساسنامه این انجمن آمده که راهبردهای اصلی انجمن عبارتاند از عضوگیری، برندسازی، آموزش مادامالعمر سواد اطلاعاتی، رهبری حرفه، رایزنی و مشورت با مقامات و مشارکت در فعالیتهای منطقهای.
گروههای آموزشی کتابداری و اطلاعرسانی افریقای جنوبی
با توجه به ظهور فناوریها تغییرات زیادی در حرفۀ کتابداری افریقای جنوبی به وجود آمده و مشاغل جدیدی مثل کتابدار راهبردهای دیجیتال، کتابدار فناوریهای دیجیتال، گزینش دیجیتال، کتابدار یادگیری و آموزش، کتابدار ارتباطات علمی ایجادشده است. در همین اساس سرفصلهای آموزشی را نیز تغییر دادند تا مهارتها و دانش لازم را نشان بدهد. همچنین در این سرفصلها مثل بقیۀ دنیا جنبۀ فناوری اطلاعات توسعهیافته است. در افریقای جنوبی در حال حاضر، ۹ مدرسۀ کتابداری و اطلاعرسانی فعال وجود دارد. در جدول یک لیست شده و نام مدرسه و واحد دانشگاهی که آن را پوشش داده آمده است.
در پژوهشی در سال ۲۰۰۷ مشخص شد که کاهش قابلملاحظهای در تعداد مدارس کتابداری و اطلاعرسانی در ده سال اخیر رخداده است که ناشی از بازسازی چشمانداز آموزش عالی در کشور بوده است. تا سال ۲۰۱۰، ده مدرسه باقیمانده بود.
بدین ترتیب تغییرات مختلفی در نام و برنامههای رشته در حال رخ دادن است. بر اساس آمار ارایهشده از انجمن کتابداری افریقای جنوبی ۴۰ درصد از اعضای هییتعلمی این گروهها دارای مدرک فوقلیسانس در علوم کتابداری و اطلاعرسانی هستند. و ۱۰ درصد دارای مدرک فوقلیسانس در رشتههای دیگر (غیر کتابداری) هستند و حدود سی درصد مدرک دکتری دارند. از این میان ۵۰ درصد دانشیار هستند، بیش از ۲۰ درصد استادیار و ۱۳ درصد دارای موقعیتهای حرفهای هستند. گروههای کتابداری و اطلاعرسانی افریقای جنوبی در زیر دانشکده علوم انسانی، حسابداری، تاریخ اقتصاد، مطالعات اطلاعاتی، ارتباطات، رسانه، فناوری اطلاعات، مهندسی و هنر مستقر هستند.
جامعۀ کتابداری و اطلاعرسانی افریقای جنوبی ناشر تخصصی ندارند اما ۶ نشریۀ تخصصی دارند که در موضوعات کتابداری و اطلاعرسانی و موضوعات وابسته مقاله منتشر میکنند. علاوه بر این، پژوهشگران این کشور، مقالات خود را در مجلات نمایه شدۀ خارجی هم منتشر میکنند که دولت در ازای چاپ مقاله در این مجلات به آنها پول میدهد.
مقاله ارایهشده
خوشبختانه علاوه بر امکان حضورم در همایش ایفلا ۲۰۱۵ به دلیل برنده شدن گرنت سفر، مقالۀ ما نیز در پنل استانداردها بهعنوان ارایۀ شفاهی پذیرفته شد. مقاله ما در مورد مقایسۀ کتابخانههای عمومی ایران با استانداردهای ایفلا بود که در کمیتۀ استانداردها (Section ۱۶۶) ارایه شد[۲].
بعد از ارایۀ مقاله، رییس پنل اعلام کرد که یافتههای این مقاله و حجم پژوهشها و فعالیتهایی که در ایران در این حوزه در ایران انجامشده برای ما غیرقابلباور بوده است. متأسفانه در گزارشی که رییس کمیته استانداردهای ایفلا پیش از شروع پنل دربارۀ فعالیتهای بینالمللی در حوزه استاندارد ارایه کرد، هیچ نام و نشانی از ایران نبود. حتی در اینفوگرافی که در همین زمینه تهیهشده بود و به گفتۀ خودشان هجده ماه برای تهیۀ آن زحمتکشیده بودند هیچ اشارهای به ایران نشد. بعد از ارایۀ مقاله، رییس کمیتۀ استاندارد ایفلا گفتند که این نکتۀ قابلتوجهی برای رصدگران ماست که بیشتر در ارایۀ یافتهها دقت کنند. البته این نکته را نیز ذکر کردند که شاید یکی از دلایل مغفول ماندن ایران، نبود منابع و اطلاعات و مستندات کافی در فضای وب به زبان انگلیسی است.
ارایۀ مقاله ما جزو معدود مقالاتی بود که بلافاصله در صفحۀ وبی ایفلا منعکس شد. خوشبختانه تعداد زیادی از انتشارات نهاد کتابخانههای عمومی ایران اعم از کتاب، جزوه، استاندارد، بروشور و … (البته به زبان فارسی) را با خود برده بودم و بعد از پنل در مورد آن برای افراد حاضر توضیح دادم. امید که قدمی در راه تغییر و بهبود پیشفرضهای ذهنی جامعۀ بینالمللی نسبت به ایران برداشته باشیم.
با توجه به آنچه گفته شد میتوان حضور در ایفلا را فرصتی مغتنم و متفاوت برای افزایش دانش نظری و عملی کتابداری و اطلاعرسانی دانست. تجربهای که حقیقتاً با توجه به حجم وسیع و تنوع شرکتکنندگان و انواع مقالات و بخشهای گوناگون، نمونۀ داخلی ندارد.
در ادامه مزایای شرکت در ایفلا بهطور خلاصه در دو بخش مزایای فردی و سازمانی اشاره میشود. شرح هریک از این موارد در سخنرانی ارایهشده در پژوهشگاه فناوری اطلاعات (ایرانداک) و نشست ارایه تجربیات ایفلا در نهاد کتابخانههای عمومی کشور بهطور مبسوط ارایه شد که به از ذکر دوبارۀ آن از بیم اطناب ممل اجتناب میشود.
فردی
· آشنایی بافرهنگ، تمدن و جغرافیای کشورهای مختلف؛
· آشنایی با تحولات کتابداری و آخرین دستاوردها؛
· افزایش اعتمادبهنفس و خودباوری؛
· حضور در فعالیتهای بینالمللی، سازماندهی، اجرا، برنامهریزی؛
· گفتگو با نمایندگان و متخصصین کشورهای مختلف؛
· آشنایی با شرکتها و موسسات بزرگ و انتشارات بزرگ؛
· حضور در جلسات مختلف و گسترش تعاملات؛
· عمقبخشی به دانش و اطلاعات از طریق مقایسه عینی.
ملی/ سازمانی
· عرضه آخرین دستاوردهای ملی به نمایندگان کشورهای حاضر (نشست و نمایشگاه و انجمنها و موسسات بینالمللی)؛
· استفاده از تجربۀ دیگر کشورها در حل مسایل و ارتقاء وضعیت کتابخانهها؛
· دریافت نقطه نظرات بینالمللی و انتقال دانش جهانی برای بهرهگیری بومی؛
· ارتقاء اعتمادبهنفس و خودباوری ملی؛
· تأثیرگذاری فرهنگی بر دیگر کشورها و گسترش فرهنگ ایرانی-اسلامی؛
· گسترش تعاملات و دریافت حمایتهای بینالمللی.
در پایان با توجه به آنچه در این سفر در ارتباط با کتابخانههای عمومی دیدیم پیشنهادهایی در پیوند با یافتهها و دستاوردهای دیگر کشورها در حوزۀ کتابخانههای عمومی ارایه میشود:
· عضویت در ایفلا و حضور گسترده و پرشور در همایشها؛
· توانمندسازی و تقویت روابط بینالملل؛
· تقویت بخش انگلیسیزبان وبسایت (دوزبانه سازی)؛
· انتشار بولتن/نشریه داخلی باکیفیت بالا و حجم کم؛
· جنبش رنگ در کتابخانههای عمومی (هزینه اندک بازدهی زیاد)؛
· تهیه فهرست صلاحیت شغلی کتابداران و برنامهریزی آموزشی؛
· بهرهگیری از ابزارهای نوین برای جلب نظر و توجه کاربران (تبلت، بازیهای رایانهای، بوک ریدر و …)؛
· تعامل گسترده با انجمنهای بینالمللی کشورهای همسایه؛
· جایزۀ «کتابدار توانمند» با جوایز بینالمللی (مثلاً کمکهزینه حضور در کنفرانس ایفلا)؛
· تهیه فیلم، عکس، صوت از کتابخانههای عمومی و بارگزاری در شبکههای اجتماعی (بصری سازی اطلاعات)؛
· تهیۀ مجلات بینالمللی مثل ایفلا ژورنال برای کتابخانههای مرکزی عمومی.
* پینوشت: در صورت تمایل میتوانید روزنوشتهای ایفلا ۲۰۱۵ را در اینجا بخوانید.
[۱] International Federation of Library Associations and Institutions
[۲] SABERI, Mohammad-Karim and PAZOOKI, Fatemeh (۲۰۱۵) A Comparison of the Conditions of Iran Public Libraries with the IFLA Standards. Paper presented at: IFLA WLIC ۲۰۱۵ – Cape Town, South Africa in Session ۱۶۶ – Standards Committee.