ره آورد کنفرانس بین‌المللی ایفلا 2015 (هشتاد و یکمین: 21-15 اکتبر: کیپ‌تـاون، افریـقای جنوبی)
دربارۀ ایفلا
ایفلا یا فدراسيون بين‌المللي انجمن‌ها و مؤسسات كتابداري[1] ارگاني مستقل، بين‌المللي، غيردولتي، و غيرانتفاعي است. اهداف آن عبارت‌اند از: ارتقاي تفاهم بين‌المللي؛ همكاري؛ گفت‌وشنود؛ پژوهش و توسعه در همه زمينه‌هاي كتابداري ازجمله كتابشناسي، خدمات اطلاع‌رساني و آموزش كاركنان؛ و ايجاد تشكيلاتي كه از طريق آن بتوان جنبه‌هاي بين‌المللي كتابداري را بهینه كرد.
ايفلا داراي 32 بخش و چندين ميزگرد و گروه كاری است كه هر يك برنامه‌هاي خاص خود را دارد و از اين طريق، همه مسائل مربوط به كتابداري را از مطالعات پيچيده مربوط به مديريت كتابخانه‌هاي دانشگاهي تا آموزش حرفه‌اي كتابداران مدارس؛ از ايجاد مراكز منطقه‌اي مخصوص نابينايان در جهان سوم تا تهيه انتشارات رسمي؛ و از كوشش در راه اعتلاي شغل و حرفه كتابداري و كتابداران تا رشد و توسعه كتابخانه‌هاي عمومي موردبررسی و مداقه قرار مي‌دهد.
ایفلا دارای بخش‌ها و شاخه‌های متفاوتی است ازجمله:
· شاخه كتابخانه‌هاي پژوهشي عمومي اعم از ملي، دانشگاهي، و پارلماني؛
· شاخه كتابخانه‌هاي تخصصي؛
· شاخه كتابخانه‌هاي عمومي كه بخش‌هاي كتابخانه‌هاي نابينايان، كودكان، آموزشگاهي، و سيار در آن قرار مي‌گيرند؛
· شاخه كنترل كتابشناختي اعم از كتابشناسي، فهرست‌نويسي، رده‌بندي، و نمايه‌سازي؛
· شاخه مجموعه‌سازي و خدمات عمومي؛
· شاخه مديريت و فن‌آوري اطلاعات؛
· شاخه آموزش‌وپرورش؛ شاخه فعاليت‌هاي منطقه‌اي و…
جوایز ایفلا
من از طریق دریافت جایزۀ سفر به ایفلا در این کنفرانس شرکت کردم. شاید برایتان جالب باشد بدانید که ایفلا کمیته‌ای مستقل برای جوایز دارد و جایزه‌های بسیار گوناگونی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تدارک دیده است. بخشی از این کمیته مربوط به جوایزی است که به همایش ایفلا مربوط می‌شود. که اصطلاحاً به آن پارتیسیپیشن گرنتز گفته می‌شود. این بخش خود شامل زیر بخش‌های متعددی ازجمله:
· IFLA WLIC 2015 Sponsored Congress Participation Grants
· IFLA/Brill Open Access Award
· IFLA Academic & Research Libraries Section Conference Attendance Grant
· IFLA LIS Student Paper Award
· Dr. Shawky Salem Conference Grant
· Kwarim Ltd. Conference Grant
· LIASA-DAC g,rant for IFLA WLIC 2015
· Naseej Conference Grant (for Arab Librarians and Information Specialists)
· Sabinet particpation grants (for South African librarians)
· Grants for CILIP members to attend WLIC
· Rovelstad Scholarship in International Librarianship
· bourses francophones IFLA du Comité français international bibliothèques et documentation (cfibd)
· Reisekostenzuschüsse zur Teilnahme am Weltkongress Bibliothek und Information
همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید برخی از این جوایز از سوی اتحادیه‌ها یا انجمن‌های منطقه‌ای تدارک دیده‌شده و تأمین می‌شود و به طبع آن افراد خاصی از کشورهای خاص فرصت حضور و مشارکت بیشتری در ایفلا پیدا می‌کنند.
گردهم‌آیی سالانۀ ایفلا
به بهانۀ حضور در ایفلای هشتاد و یکم، بر آن شدم تا اطلاعات بیشتری در مورد همایش‌های ایفلا و چگونگی اداره و مدیریت آن‌ها کسب کنم که مختصری از آن در ادامه تقدیم می‌شود.
همایش‌های ایفلا درواقع گردهم‌آیی سالانه انجمن‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی سراسر جهان (عضو ایفلا) است که همه‌ساله در تاریخی تقریباً ثابت برگزار می‌شود. تاکنون هشتادویک همایش برگزارشده که اطلاعات کامل هریک از آن‌ها به تفکیک در پیشینۀ همایش‌های ایفلا موجود است.
شاید برایتان سؤال باشد که هزینۀ این همایش با توجه به اینکه ایفلا یک‌نهاد غیردولتی و انجمنی است، چطور تأمین می‌شود.
در این مورد باید توجه داشت که هزینه‌های ایفلا شامل هزینه‌های ثابت و متغیر است. هزینه‌های ثابت، مربوط به‌حق الزحمۀ اعضای هیئت‌مدیره و برخی از دیگر مخارج مستمر است و هزینه‌های متغیر مربوط به فعالیت‌هایی است که به‌طور دوره‌ای انجام می‌شوند. مانند همایش‌های سالانه. در هر دو حالت تأمین هزینه‌ها متکی به یک دولت خاص نیست، بلکه از دو طریق تأمین می‌شود: 1. حق عضویت اعضاء (حقیقی و حقوقی) و 2. حامیان (اسپانسرها). غالب هزینه‌های ثابت از بخش نخست و هزینه‌های متغیر از مورد دوم تأمین می‌شود.
قوانین و شرح هزینه‌های عضویت در این بحث نمی‌گنجد و علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات و جزئیات بیشتر می‌توانند به اینجا رجوع کنند. اما برای تأمین هزینه‌های همایش، سه سطح 1. طلایی 2. نقره‌ای و 3. برنزی تعریف‌شده است. هریک از این سطوح خدمات و مزایای مخصوص به خود را دارد در مقابل حدود وظایف تعیین‌شده برای هر سطح، متقابلاً ایفلا متعهد به ارائۀ خدماتی می‌شود.
علاوه بر این بخشی از هزینه‌های همایش در هرسال از سوی سازمان متولی برگزارکنندۀ همایش در کشور میزبان تأمین می‌شود و سازمان‌ها، نهادها و انجمن‌های کتابداری کشور برگزارکنندۀ همایش ایفلا در تأمین این هزینه‌ها مشارکت می‌کنند. در پایان همایش هرسال ایفلا، میزبان/برگزارکننده و تاریخ و محل دقیق برگزاری همایش سال بعد معرفی می‌شود. بر این اساس هشتاد و یکمین همایش ایفلا طی یک هفته (15 تا 21 اکتبر) در شهر کیپ تاون افریقای جنوبی برگزار شد.
میزبان ایفلای هشتاد و یکم: کیپ تاون
کیپ‌تاون دومین شهر بزرگ افریقای جنوبی (بعد از ژوهانسبورگ [پایتخت سیاسی]) و مرکز استان کیپ شرقی است. کیپ تاون دومین شهر بزرگ آفریقای جنوبی است. این شهر از نظر نظام اداری قانون‌گذاری در آفریقای جنوبی مرکزیت ویژه‌ای دارد. این شهر در جنوب غربی کشور در کنار دماغه امید نیک و دقیقاً در جنوبی‌ترین بخش‌های قاره آفریقا قرارگرفته است. بندر ساحلی، مراتع و پوشش گیاهی و صنعت توریسم و مزارع این شهر دارای شهرت جهانی است و درمجموع شهری نمادین و شبه مقدس در کشور آفریقای جنوبی شمرده می‌شود. مردم آفریقای جنوبی علاقه‌ای وافر به این شهر دارند چراکه اسکله‌های جالب و بندر طبیعی به شهر اهمیت فراوانی در امر کشتی‌سازی و مرکز دادوستد داده است و بعلاوه با دارا بودن جذابیت‌های بسیار طبیعی و تفریحی مقصد بسیاری از گردشگران جهان است. جالب است. بدانید که طی دو سال پیاپی این شهر از سوی خوانندگان مجلۀ تایم به‌عنوان «بهشت جهانگردان» انتخاب شد. نصف ساکنان کیپ تاون رنگین‌پوست هستند. در منابع مختلف از کیپ تاون به‌عنوان «شهر ساختمان‌های زیبا»، «بهشت غواصان، و «بهشت کایت سواران» نیز نام برده شده است.
ازنظر سیستم حمل‌ونقل، دارای شبکۀ گستردۀ حمل‌ونقل اتوبوسی (با اتوبوس‌های ویژه به نام رِدباس) است. در این اتوبوس‌های توریستی، سیستم خودکار گویا به معرفی مکان‌های دیدنی شهر به 6 زبان می‌پردازد و به‌طور همزمان با گذر از هر محل توسط هدفون‌های مخصوص به اطلاع مسافران رسانده می‌شود.
کیپ تاون مترو ندارد ولی به‌جای آن از سیستم تراموایی قوی و کارآمد بهره‌مند است که تقریباً همه نقاط شهر را پوشش می‌دهد. همچنین فرودگاه دولتی این شهر در 17 کیلومتری شمال کیپ تاون واقع‌شده است.
کتاب، کتابخانه و کتابداری در افریقای جنوبی
مروری بر پیشینۀ کتابخانه و کتابداری در افریقای جنوبی نشان می‌دهد که این سابقه به اواخر قرن 19 برمی‌گردد که نخستین مجموعه از کتاب‌ها با استفاده از منابع انگلیسی و آلمانی پیشین گرد آمد. این مجموعه بدون عنوان خاص گرد هم آمده بود تا سال 1818 که نخستین کتابخانۀ عمومی افریقای جنوبی با مجموعۀ اولیۀ این کتاب‌ها توسط لرد چارلز سامرست به‌صورت رسمی افتتاح شد.
پس‌ازآن به‌منظور گسترش این مجموعه از سال 1916 تا 1954 یک نسخه از کلیه کتاب‌های منتشرشده در افریقا خریداری می‌شد تا اینکه در سال 1873 قانون واسپاری به تصویب رسید. پس‌ازآن در سال 1898 طی تفاهم‌نامه‌ای بین کتابخانه ایالتی افریقای جنوبی و موسسه اسمیت سونیان واشنگتن واسپاری کتاب‌ها شامل کتاب‌های منتشرشده در خارج از افریقا هم شد. بااین‌همه این کتابخانه به معنای واقعی «عمومی» نبود چراکه مخصوص سفیدپوستان بود. در 1974 با ظهور تحولات سیاسی، درب‌های کتابخانه‌ها به روی همۀ اقشار جامعه اعم از سفید و سیاه گشوده شد.
این روند ادامه داشت تا اینکه در سال 1946 قانون کپی‌رایت نیز از سوی ناشران و فعالان نشر به تصویب رسید. در سال 1955 تشکل دوستداران کتابخانه‌های عمومی شکل گرفت و ازآن‌پس تحولات بزرگی در تاریخ کتابخانه‌های این کشور پدید آمد و رفته‌رفته منجر به پیشرفت روزافزون این کشور در عرصۀ فرهنگی شد. به دلیل محدودیت فضای مجله، در ادامه فهرست‌وار بدان‌ها اشاره می‌شود:
1961: پیوستن به ایفلا و بهره‌مند شدن از حمایت‌های بین‌المللی
1964: انتشار نخستین شماره کتابشناسی ملی افریقای جنوبی
1967: تغییر نام کتابخانه عمومی (طی جنبش ملی)
1970: ایجاد مرکز ISBN
1971: تفکیک کتابخانه عمومی ملی از کتابخانۀ عمومی با تصویب پارلمان این کشور
1996: بازنگری در قوانین کتابخانه‌های عمومی
1997: تأسیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی افریقای جنوبی
1998: ایجاد مرکز ترویج کتاب‌خوانی (بر اساس یک پروژه ملی)
1999: ترکیب دو کتابخانۀ بزرگ کشور و تشکیل یک کتابخانه ملی
2001: هفته کتاب افریقای جنوبی (20 مارس [1818])
2002: سیستم یکپارچه مدیریت کتابخانه‌های عمومی
2004: ایجاد مرکز توسعه زمینه‌های شغلی
2005: همایش بین‌المللی از پاپیروس تا دیجیتال
2007: اجلاس ایفلا در دوربان
2008: تأسیس ساختمان جدید کتابخانه ملی در پروتریا
2009: تغییر سیستم‌عامل ویندوز به OS در نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای
2011: میزبانی اجلاس ISBN، ISMN
2011: تأسیس مرکز ارتقای کیفی کتابداران کتابخانه عمومی
2013: راه‌اندازی کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات
2014: تدوین دستورالعمل صلاحیت شغلی کتابداران عمومی
2015: میزبانی ایفلا و مدیران کتابخانه‌های ملی جهان
کتابخانه‌های عمومی در افریقای جنوبی
افریقای جنوبی در حال حاضر با داشتن 51.770.560 نفر جمعیت (سرشماری سال 2012)، در قالب 9 استان، دارای 1612 کتابخانه عمومی است. بر این اساس برای هر 31.600 نفر یک کتابخانه عمومی وجود دارد. اداره کتابخانه‌های عمومی در این کشور به‌صورت ایالتی است. بدین‌صورت که دولت مرکزی مسئولیت زیرساخت‌ها را فراهم می‌کند و هر استان تجهیزات و خدمات مربوط به کتابخانه‌های استان خود را تأمین می‌نماید. دو نوع کتابخانه عمومی در این کشور فعالیت می‌کنند:
1. کتابخانه‌های عمومی (Public Libraries): که خدمات تخصصی‌تر کتابداری را ارائه می‌کنند و دارای بخش‌ها و زیر بخش‌های مختلف هستند.
2. کتابخانه‌های اجتماعی (Community Libraries): که در مناطق حاشیه‌ای و روستایی واقع‌اند و خدمات محدودتری دارند و بیشتر محلی به‌عنوان قرائت‌خانه یا استراحت و مطالعه و انجام تکالیف درسی در فضای امن کتابخانه فراهم می‌آورند.
از سال 1996 و بازنگری در قوانین کتابخانه‌های عمومی، برنامۀ جامع کتابخانه‌های عمومی در تعامل با مدارس تدوین شد که بر این اساس 3392 کتابخانه متمرکز ملزم به همکاری رسمی با 23740 مدرسه در قالب طرح «همکار مدرسه» شدند. همکاری متقابل کتابخانه‌های عمومی و مدارس به 4 روش انجام می‌شود.
1. کتابخانه با مجموعه متمرکز (دارای منابع معرفی‌شده از سوی نظام آموزشی برای پاسخ به سؤالات مرجع و تکالیف درسی دانش آموزان، مطالعۀ تکمیلی با حضور کتابدار-آموزشیار و…)
2. کتابخانه بدون منابع: برای استراحت، تفریح، مطالعۀ منابع شخصی دانش آموزان و انجام تکالیف درسی
3. کلاس درس+ کتابخانه: برگزاری همزمان کلاس‌های درس در محیط کتابخانه و با استفاده از منابع کتابخانه و حضور همزمان معلم و کتابدار (دستیار).
4. کتابخانه سیار پشتیبان: برای ارائۀ خدمات به دانش آموزان مناطق محروم و کارگران و دسترسی همۀ اقشار دانش آموزان به کتاب.
اهداف و برنامه‌ها
هدف‌ها و برنامه‌ها برای کتابخانه‌های عمومی افریقای جنوبی به شرح زیر تعریف‌شده است:
– توسعه زیرساخت‌های فناوری و دسترسی همگانی به اینترنت؛
– توسعه ظرفیت کارکنان و آموزش به آن‌ها؛
– ایجاد کتابخانه‌های جدید و به‌روزرسانی زیرساخت‌های فعلی؛
– ایجاد کتابخانه‌های سیار؛
– ایجاد کتابخانه‌های اسباب‌بازی؛
– ایجاد کتابخانه‌های کوچک برای افراد با مشکلات بینایی؛
– فراهم کردن امکان بازی‌های سودمند رایانه‌ای؛
– تقویت نظام‌های خودکار کتابخانه‌ای؛
– ایجاد برنامه‌های مطالعاتی و کمپین‌های؛
– سواد اطلاعاتی؛
– مدیریت استانی و غیرمتمرکز.
چند آمار جالب دربارۀ کتابخانه‌های عمومی
یکی از چیزهای جالبی که در ایفلا به دستم رسید، بروشورهای تبلیغاتی انجمن‌ها و مؤسسات مرتبط با کتابداری بود. یکی از جالب‌توجه‌ترین این‌ها بروشور بسیار کوچک (تاشو در قطع 4*6 سانتی‌متر) بود که از سوی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی امریکا
(اِی.اِل.اِی) به تعداد بسیار زیاد منتشرشده و در دسترس بود. با مروری کوتاه بر محتویات این بروشور درمی‌یابیم:
– 58% افراد بالغ در امریکا کارت عضویت در کتابخانه دارند.
– آمریکایی‌ها سه برابر بیشتر از سینما به کتابخانه آموزشگاهی و دانشگاهی می‌روند.
– کتابداران مرجع کتابخانه‌های عمومی به‌طور هفتگی 6.6 میلیون پرسش پاسخ می‌دهند.
– 94% پاسخ‌دهندگان به یک پژوهش معتقد بودند کتابخانه عمومی شانس موفقیت آن‌ها را با فراهم آوردن دسترسی به منابع موردنیازشان افزایش داده است.
– کتابخانه‌های عمومی بیش از 18.5 میلیون کتاب الکترونیکی دارند (2012).
– 57% اعضاء کتابخانه ترجیح می‌دهند کتاب الکترونیکی مطالعه کنند.
– 16760 کتابخانه عمومی وجود دارد که از شعبه‌های مک‌دونالد بیشتر است.
– هر شهروند به‌طور متوسط در سال 8 کتاب مطالعه می‌کند.
– هر فرد در سال حدود 35 دلار برای کتابخانه عمومی هزینه می‌کند (هزینه یک کتاب)
– چند آمار جالب دربارۀ کتابخانه‌های عمومی
– 89% کتابخانه‌های عمومی خدمات اینترنت بی‌سیم ارائه می‌دهند.
– بیش از 92% کتابخانه‌های عمومی خدمات کاریابی ارائه می‌کنند.
– کتابداران دانشگاهی برای بیش از 44 میلیون دانشجو اطلاعات فراهم می‌کنند (12 میلیون بیشتر از بسکتبال)
– دانشجویان در طول سال تحصیلی بیش از 1.3 بیلیون بازدید از کتابخانه دانشگاه دارند (سه برابر بازدید از پارکهای ملی).
کشورهای همسایه در ایفلا
از میان شرکت‌های همسایه در بخش نمایشگاه جنبی همایش ایفلا، کشورهای مالزی، قطر و عربستان سعودی غرفه دار بودند.
غرفۀ قطر پر از هدایای تبلیغاتی اعم از لوازم‌التحریر و تبلت پد و استیکر نوت و… بود و روی تمام این وسایل آرم کتابخانۀ بزرگ قطر که در حال ساخت است، درج‌شده بود. اکثر افراد حاضر در غرفه نیز غیر عرب بودند. تمام تلاش و تبلیغات قطر بر برنامۀ طراحی و راه‌اندازی کتابخانۀ بزرگ و دیجیتالی‌شان بود.
در غرفۀ عربستان سعودی تنها یک نفر به همراه تعداد زیادی منابع انگلیسی‌زبان وجود داشت که به معرفی تاریخچۀ عربستان می‌پرداخت. نکته قابل‌توجه آن بود که باآنکه منابع بومی و اصیلی در این غرفه وجود نداشت اما به ارائۀ منابع دیگر (به زبان‌های دیگر) دربارۀ عربستان و کشورهای عربی می‌پرداختند و از این طریق کشور خود را به حضار می‌شناساندند.
اما مالزی فعالیت گسترده و پرشوری داشت. افراد متعددی به‌صورت شیفتی در غرفه حاضر می‌شدند و به معرفی مالزی و کتابخانه‌های آن می‌پرداختند. یکی از طرح‌های جالب‌توجه که در پاسخ به کاهش اعضاء کتابخانه‌ها در مالزی اجراشده بود طرح 10 تا 10:10 بود. در این طرح که با همکاری وزارت کتاب و کتابخانه ملی و عمومی مالزی اجرا می‌شود، همۀ افراد جامعه اعم از دانش‌آموز و دانشجو و کارمند و خانه‌دار و وزیر و وکیل و … از ساعت ده تا ده و ده دقیقۀ هرروز در هرکجا که هستند کار خود را متوقف کرده و به مطالعه می‌پردازند. حتی تصاویری از افرادی که در هنگام رانندگی ماشین خود را پارک کرده و مطالعه می‌کنند یا اعضا هیئت دولت و … نیز در پوسترهای نمایشی این طرح آمده بود. در این طرح علاقه‌مندان هنگام مطالعه از خود عکس هم می‌گیرند و به دبیرخانۀ این طرح (با همکاری کتابخانه‌های عمومی و صداوسیما) ارسال می‌کنند و این تصاویر در میان برنامه‌ها یا به‌صورت پوستر در کتابخانه‌ها نمایش داده می‌شود.
طرح دیگری که در مالزی اجراشده است، جنبش رنگ (کالر موومنت) بود. که با بهره‌گیری از جذابیت‌های بصری که رستوران‌ها، پاساژهای خرید و کافی‌شاپ‌ها برای جذب مشتری انجام داده‌اند اجراشده بود. در این طرح کلیۀ کتابخانه‌های عمومی با رنگ‌ها جذاب و رنگارنگ رنگآمیزی و آذین‌بندی شده و بخش‌های دیگری نیز به مجموعۀ کتابخانه افزوده‌شده بود. از جمله سالن ورزشی، سالن سینما پنج بعدی، نمازخانه‌های مجلل، کافی‌نت، کلوپ‌های سرودخوانی و… . طبق آماری که توسط متصدیان غرفه ارائه می‌شد، با این طرح‌ها عضویت در کتابخانه‌ها بیش از 30 درصد رشد داشته است.
انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی افریقای جنوبی (LIASA)
سازمانی غیرانتفاعی و ثبت‌شده است که در سال 1997 ایجاد شد. این سازمان حرفه‌ای خدمات اطلاع‌رسانی و کتابداری افریقای جنوبی را در سطح ملی و بین‌المللی هدایت می‌کند. پیش‌ازاین انجمن دو انجمن حرفه‌ای با مخفف ALASA و SAILIS مستقل از یکدیگر فعالیت می‌کردند که مبنای نژادپرستانه داشتند. در دسامبر 2014 سازمان ارزیابی و نظارت افریقای جنوبی این انجمن را به‌عنوان یک سازمان حرفه‌ای و مشخص‌کنندۀ حرفه و کتابدار حرفه‌ای به رسمیت شناخت. این شناسایی تحت قانون تعیین صلاحیت‌های ملی (2008) انجمن شد. این انتخاب باعث شد این انجمن از مزایای زیر برخوردار شود:
– بر عهده گرفتن تعیین استانداردهای رویکردهای حرفه‌ای
– بر عهده گرفتن مسئولیت تعیین صلاحیت‌ها
– فراهم کردن سیاهه کتابداران دارای صلاحیت برای قرار گرفتن در پایگاه شناسه‌های آموزشگران ملی. این پایگاه همۀ فارغ‌التحصیلان دارای صلاحیت از همۀ رشته‌ها در آن دارای پروفایل خواهند بود.
– این انجمن با سازمان‌ها و بخش‌های ملی مختلفی در حوزۀ هنر، فرهنگ و آموزش عالی در ارتباط است تا با کمک گرفتن از آن‌ها وضعیت کتابخانه‌های عمومی، آموزشگاهی، دانشگاهی و پژوهشی را ارتقاء بخشد.
– همچنین این انجمن عضو شورای ملی خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی است که زیر نظر وزیر فرهنگ و هنر افریقای جنوبی فعالیت می‌کند. مهم‌ترین فعالیت‌های انجام‌شده توسط این انجمن در سال‌های اخیر:
– هفتۀ کتابخانه که هرساله در افریقای جنوبی برگزار می‌شود.
– برگزاری انجمن سالانۀ انجمن که حدوداً 700 شرکت‌کننده اعم از کتابداران داخلی و متخصصان بین‌المللی در آن شرکت می‌کنند.
– میزبانی ایفلا 2007 در دوربان
– میزبانی ایفلا 2015 در کیپ تاون
– انتشاراتی از قبیل LIASA in Touch و نشریه دسترسی آزاد South African Journal of Libraries and Information Science
– برگزاری دوره‌های آموزشی مادام‌العمر
این انجمن در حال حاضر 1600 عضو دارد. همچنین دارای 10 شاخۀ فعال است. دفتر اصلی آن در کتابخانه ملی افریقای جنوبی در پروتوریا قرار دارد.
دارای هیئت‌مدیره و کمیته‌های مختلف است که به‌صورت دوسالانه با رأی‌گیری انتخاب می‌شوند. سردمداران این انجمن در فعالیت‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی ملی و بین‌المللی مشارکت فعال دارند. در اساسنامه این انجمن آمده که راهبردهای اصلی انجمن عبارت‌اند از عضوگیری، برندسازی، آموزش مادام‌العمر سواد اطلاعاتی، رهبری حرفه، رایزنی و مشورت با مقامات و مشارکت در فعالیت‌های منطقه‌ای.
گروه‌های آموزشی کتابداری و اطلاع‌رسانی افریقای جنوبی
با توجه به ظهور فناوری‌ها تغییرات زیادی در حرفۀ کتابداری افریقای جنوبی به وجود آمده و مشاغل جدیدی مثل کتابدار راهبردهای دیجیتال، کتابدار فناوری‌های دیجیتال، گزینش دیجیتال، کتابدار یادگیری و آموزش، کتابدار ارتباطات علمی ایجادشده است. در همین اساس سرفصل‌های آموزشی را نیز تغییر دادند تا مهارت‌ها و دانش لازم را نشان بدهد. همچنین در این سرفصل‌ها مثل بقیۀ دنیا جنبۀ فناوری اطلاعات توسعه‌یافته است. در افریقای جنوبی در حال حاضر، 9 مدرسۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی فعال وجود دارد. در جدول یک لیست شده و نام مدرسه و واحد دانشگاهی که آن را پوشش داده آمده است.
در پژوهشی در سال 2007 مشخص شد که کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در تعداد مدارس کتابداری و اطلاع‌رسانی در ده سال اخیر رخ‌داده است که ناشی از بازسازی چشم‌انداز آموزش عالی در کشور بوده است. تا سال 2010، ده مدرسه باقی‌مانده بود.
بدین ترتیب تغییرات مختلفی در نام و برنامه‌های رشته در حال رخ دادن است. بر اساس آمار ارائه‌شده از انجمن کتابداری افریقای جنوبی 40 درصد از اعضای هیئت‌علمی این گروه‌ها دارای مدرک فوق‌لیسانس در علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی هستند. و 10 درصد دارای مدرک فوق‌لیسانس در رشته‌های دیگر (غیر کتابداری) هستند و حدود سی درصد مدرک دکتری دارند. از این میان 50 درصد دانشیار هستند، بیش از 20 درصد استادیار و 13 درصد دارای موقعیت‌های حرفه‌ای هستند. گروه‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی افریقای جنوبی در زیر دانشکده علوم انسانی، حسابداری، تاریخ اقتصاد، مطالعات اطلاعاتی، ارتباطات، رسانه، فناوری اطلاعات، مهندسی و هنر مستقر هستند.
جامعۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی افریقای جنوبی ناشر تخصصی ندارند اما 6 نشریۀ تخصصی دارند که در موضوعات کتابداری و اطلاع‌رسانی و موضوعات وابسته مقاله منتشر می‌کنند. علاوه بر این، پژوهشگران این کشور، مقالات خود را در مجلات نمایه شدۀ خارجی هم منتشر می‌کنند که دولت در ازای چاپ مقاله در این مجلات به آن‌ها پول می‌دهد.
مقاله ارائه‌شده
خوشبختانه علاوه بر امکان حضورم در همایش ایفلا 2015 به دلیل برنده شدن گرنت سفر، مقالۀ ما نیز در پنل استانداردها به‌عنوان ارائۀ شفاهی پذیرفته شد. مقاله ما در مورد مقایسۀ کتابخانه‌های عمومی ایران با استانداردهای ایفلا بود که در کمیتۀ استانداردها (Section 166) ارائه شد[2].
بعد از ارائۀ مقاله، رئیس پنل اعلام کرد که یافته‌های این مقاله و حجم پژوهش‌ها و فعالیت‌هایی که در ایران در این حوزه در ایران انجام‌شده برای ما غیرقابل‌باور بوده است. متأسفانه در گزارشی که رئیس کمیته استانداردهای ایفلا پیش از شروع پنل دربارۀ فعالیت‌های بین‌المللی در حوزه استاندارد ارائه کرد، هیچ نام و نشانی از ایران نبود. حتی در اینفوگرافی که در همین زمینه تهیه‌شده بود و به گفتۀ خودشان هجده ماه برای تهیۀ آن زحمت‌کشیده بودند هیچ اشاره‌ای به ایران نشد. بعد از ارائۀ مقاله، رئیس کمیتۀ استاندارد ایفلا گفتند که این نکتۀ قابل‌توجهی برای رصدگران ماست که بیشتر در ارائۀ یافته‌ها دقت کنند. البته این نکته را نیز ذکر کردند که شاید یکی از دلایل مغفول ماندن ایران، نبود منابع و اطلاعات و مستندات کافی در فضای وب به زبان انگلیسی است.
ارائۀ مقاله ما جزو معدود مقالاتی بود که بلافاصله در صفحۀ وبی ایفلا منعکس شد. خوشبختانه تعداد زیادی از انتشارات نهاد کتابخانه‌های عمومی ایران اعم از کتاب، جزوه، استاندارد، بروشور و … (البته به زبان فارسی) را با خود برده بودم و بعد از پنل در مورد آن برای افراد حاضر توضیح دادم. امید که قدمی در راه تغییر و بهبود پیش‌فرض‌های ذهنی جامعۀ بین‌المللی نسبت به ایران برداشته باشیم.
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان حضور در ایفلا را فرصتی مغتنم و متفاوت برای افزایش دانش نظری و عملی کتابداری و اطلاع‌رسانی دانست. تجربه‌ای که حقیقتاً با توجه به حجم وسیع و تنوع شرکت‌کنندگان و انواع مقالات و بخش‌های گوناگون، نمونۀ داخلی ندارد.
در ادامه مزایای شرکت در ایفلا به‌طور خلاصه در دو بخش مزایای فردی و سازمانی اشاره می‌شود. شرح هریک از این موارد در سخنرانی ارائه‌شده در پژوهشگاه فناوری اطلاعات (ایرانداک) و نشست ارائه تجربیات ایفلا در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به‌طور مبسوط ارائه شد که به از ذکر دوبارۀ آن از بیم اطناب ممل اجتناب می‌شود.
فردی
· آشنایی بافرهنگ، تمدن و جغرافیای کشورهای مختلف؛
· آشنایی با تحولات کتابداری و آخرین دستاوردها؛
· افزایش اعتمادبه‌نفس و خودباوری؛
· حضور در فعالیت‌های بین‌المللی، سازمان‌دهی، اجرا، برنامه‌ریزی؛
· گفتگو با نمایندگان و متخصصین کشورهای مختلف؛
· آشنایی با شرکت‌ها و مؤسسات بزرگ و انتشارات بزرگ؛
· حضور در جلسات مختلف و گسترش تعاملات؛
· عمق‌بخشی به دانش و اطلاعات از طریق مقایسه عینی.
ملی/ سازمانی
· عرضه آخرین دستاوردهای ملی به نمایندگان کشورهای حاضر (نشست و نمایشگاه و انجمن‌ها و مؤسسات بین‌المللی)؛
· استفاده از تجربۀ دیگر کشورها در حل مسائل و ارتقاء وضعیت کتابخانه‌ها؛
· دریافت نقطه نظرات بین‌المللی و انتقال دانش جهانی برای بهره‌گیری بومی؛
· ارتقاء اعتمادبه‌نفس و خودباوری ملی؛
· تأثیرگذاری فرهنگی بر دیگر کشورها و گسترش فرهنگ ایرانی-اسلامی؛
· گسترش تعاملات و دریافت حمایت‌های بین‌المللی.
در پایان با توجه به آنچه در این سفر در ارتباط با کتابخانه‌های عمومی دیدیم پیشنهادهایی در پیوند با یافته‌ها و دستاوردهای دیگر کشورها در حوزۀ کتابخانه‌های عمومی ارائه می‌شود:
· عضویت در ایفلا و حضور گسترده و پرشور در همایش‌ها؛
· توانمندسازی و تقویت روابط بین‌الملل؛
· تقویت بخش انگلیسی‌زبان وب‌سایت (دوزبانه سازی)؛
· انتشار بولتن/نشریه داخلی باکیفیت بالا و حجم کم؛
· جنبش رنگ در کتابخانه‌های عمومی (هزینه اندک بازدهی زیاد)؛
· تهیه فهرست صلاحیت شغلی کتابداران و برنامه‌ریزی آموزشی؛
· بهره‌گیری از ابزارهای نوین برای جلب نظر و توجه کاربران (تبلت، بازی‌های رایانه‌ای، بوک ریدر و …)؛
· تعامل گسترده با انجمن‌های بین‌المللی کشورهای همسایه؛
· جایزۀ «کتابدار توانمند» با جوایز بین‌المللی (مثلاً کمک‌هزینه حضور در کنفرانس ایفلا)؛
· تهیه فیلم، عکس، صوت از کتابخانه‌های عمومی و بارگزاری در شبکه‌های اجتماعی (بصری سازی اطلاعات)؛
· تهیۀ مجلات بین‌المللی مثل ایفلا ژورنال برای کتابخانه‌های مرکزی عمومی.
* پی‌نوشت: در صورت تمایل می‌توانید روزنوشت‌های ایفلا 2015 را در اینجا بخوانید.
[1] International Federation of Library Associations and Institutions
[2] SABERI, Mohammad-Karim and PAZOOKI, Fatemeh (2015) A Comparison of the Conditions of Iran Public Libraries with the IFLA Standards. Paper presented at: IFLA WLIC 2015 – Cape Town, South Africa in Session 166 – Standards Committee.
