شناسه در سه پرده
پرده اول: شناسه در زادگاه ایده
بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم
فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم (حافظ)
هر چند به آن اتاق رفت و آمد زیادی نداشتم اما حس خوبی به آن پیدا کرده بودم. در آنجا دوستانی داشتم که اندیشه‌های زاینده‌ای داشتند و از مصاحبت و تعامل با آنها لذت می‌بردم. در همان اتاق بود که گفت‌وگوهایمان شکل گرفت. اتاق دانشجویان دکتری در دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد. اتاقی که ملجاء و قرارگاه دوران دانشجوئیمان در مقطع دکتری بود.
خاطرات دوران دانشجوئی اغلب ماندگار است و این دوره می‌تواند یکی از زیباترین، به یادماندنی‌ترین و پرثمرترین دوره‌های زندگی هر فردی باشد. چنانچه انسان، قدردان لحظات در حال گذار این دوران پرکشش باشد و بتواند در جهت غنی‌سازی ذخائر دانشی و معرفتی خود برنامه‌ریزی مناسبی کند، پس از فراغت از آن متوجه ایجاد تحول مثبت در شخصیت علمی و فردیش خواهد شد. در دوران تحصیل در مقطع دکتری بر این باور استوار بودم که انسان در کنار گذراندن دروس رسمی و انجام پژوهش‌های موظف و تکمیلی، موظف به تجربه کردن و رو به رو شدن با چالش‌های جدید است. تداوم حضور در انجمن و ایفای نقش‌های جدید در این عرصه از جمله این چالش‌ها در آن دوران دشوار و در عین حال شیرین بود.
در این زمان به واسطه عضویت در هیئت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (شاخه خراسان) دست خود را به سمت یاران خوش‌فکر و نیکوخصال دراز کردم و از آنها خواستم تا در رابطه با نشر ایده‌های موجود در انجمن، طرحی نو دراندازیم. پیش از این و در کمیته انتشارات شاخه خراسان، تجربه انتشار خبرنامه چاپی و نشریه الکترونیکی در قالب لوح فشرده را داشتیم اما با دوستان به این نتیجه رسیدیم که برای آغاز حرکتی نو، نیاز است تا مخاطب را در چارچوب شبکه جهانی اینترنت جذب کنیم. بدین ترتیب به طرح نشریه الکترونیکی رسیدیم. در ابتدا کمی مردد بودیم که این کار تا چه حد می‌تواند درست باشد؟ انجمن مرکزی فاقد نشریه الکترونیکی بود و تأسیس نشریه از سوی یکی از شاخه‌ها می‌توانست در حکم شاخ شدن شاخه برای مرکز تلقی شود. با این حال، با پشتیبانی شخصیت باارزشی چون دکتر فتاحی این حرکت نوپا جان گرفت و شناسه به یُمن یکدلی‌ها متولد شد. هسته اولیه همفکران و داوطلبان برای آغاز این کار بزرگ به سرعت شکل گرفت و جلسه‌های هیئت تحریریه در اتاق دانشجویان دکتری برپا شد. حال و هوای جلسه‌ها در آن اتاق خاطره‌انگیز دوست‌داشتنی بود و خاطره‌های شیرین آن جلسه‌ها همچنان در ذهنم موج می‌زند. یکی از دوستان خوش‌فکر به نام آقای دکتر بگلو مسئولیت سردبیری شناسه را پذیرفت و بدین ترتیب انتشار نشریه در 21 اسفندماه 1391 آغاز شد. بنا بر تصمیم اعضای هیئت تحریریه مقرر گردید تا سبک و سیاق خاصی برای انتشار شناسه در نظر گرفته شود و هر شماره از نشریه به یک پرونده موضوعی خاص اختصاص یابد. به بیانی دیگر در هر شماره از شناسه، پرونده‌ای ویژه برای یک محور موضوعی بااهمیت باز می‌شود و آن موضوع از منظرها و دیدگاه‌های مختلف بررسی می‌گردد. در این دوران به همت دست‌اندرکاران نشریه، ده شماره با محورهای موضوعی «تغییر عنوان رشته، مدیریت دانش، مجله‌های رشته، تغییر نام و حرفه، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، یادنامه دکتر حری و دکتر آزاد و ویژه‌نامه خواندن» منتشر شد. ویژه‌نامه خواندن حاصل اعتماد و همکاری اصولی با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بود و تجربه موفقی را برای دست‌اندرکاران نشریه رقم زد.
پرده دوم: شناسه تحت لوای انجمن مرکزی
مستی و مخموری این بزم بی‌تغییر نیست * باده تا بوده است یکسر رنگ گرداننده بود (بیدل دهلوی)
پس از چهار سال فعالیت شناسه تحت لوای شاخه خراسان و با انتخاب بنده و جناب آقای دکتر بگلو به عنوان اعضای هیئت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران بر آن شدیم تا وضعیت نشریه را از جایگاه شاخه به مرکز ارتقاء دهیم و همه شاخه‌ها و فعالان عرصه انجمن را زیر چتر شناسه گرد آوریم. خوشبختانه این پیشنهاد با استقبال اعضای هیئت مدیره انجمن مواجه شد و در نخستین گام، نظام‌نامه نشریه مورد بازنگری و تصویب قرار گرفت. با پیشنهاد آقای دکتر بگلو، مسئول کمیته انتشارات انجمن، وظیفه سردبیری برعهده اینجانب قرار گرفت. جناب آقای دکتر خسروی به عنوان مدیر مسئول جدید نشریه تعیین شد. اعضای شورای سیاستگذاری نشریه شامل برخی از اعضای قدیمی‌تر و اعضای جدید تعیین شدند و حکم گرفتند. پس از فراخوان نشریه برای جذب مدیر اجرائی، سرکار خانم رحیمی به عنوان مدیر اجرائی نشریه تعیین و یک گروه اجرائی از دانشجویان و افراد علاقمند، دلسوز و خلاق برای پیشبرد امور نشریه (همانند پیاده‌سازی، ویراستاری، امور وب‌سایت و …) انتخاب شدند. قالب جدیدی برای وب‌سایت نشریه درنظر گرفته شد و ساختار ظاهری نشریه با همت همکاران فنی و اجرائی تغییر پیدا کرد. در این مسیر جناب آقای نعیم‌ابادی (مسئول فنی)، سرکار خانم رحیمی، دکتر بگلو، جناب آقای زاهدی و همکاران گروه اجرائی (خانم‌ها ملکوتی، قادری، باغستانی و کرباسی) کمک شایانی به روند بازسازی وب‌سایت کردند. قابل ذکر است که بزرگواران دارای مسئولیت‌های اصلی نشریه در فاز اول فعالیت شناسه همچون دکتر فتاحی، دکتر بگلو و سرکار خانم باغستانی زحمات زیادی متحمل شدند و از خود یادگار بسیار ارزنده‌ای برجای گذاشتند. خوشبختانه این عزیزان با قوت و انگیزه دوچندان همچنان در کنار نشریه هستند و ما مرهون زحمات و قدردان دستاوردهای آنها هستیم.
در رابطه با رویکردهای نشریه، در این چندسال آنچه که می‌توان به عنوان رویکرد اصلی نشریه شناسه نام برد، رویکرد جذب حداکثری بوده است. درب نشریه شناسه به روی همه علاقمندان و افراد خلاق باز است. همه افراد علاقمند و داوطلب می‌توانند به راحتی به جمع همکاران این نشریه بپیوندند و در تهیه محتوا و امور اجرائی یاریگر دوستان انجمنی باشند. فعالیت در شناسه افتخاری است و معتقدیم افرادی که در چنین فعالیتهای داوطلبانه‌ای مشارکت می‌کنند در وهله نخست به رشد شخصیت علمی و فردی خود کمک می‌کنند و می‌توانند در این جایگاه برای خود اعتبار و پیشینه مثبتی ثبت کنند.
در دوره جدید فعالیتهای شناسه در کنار رویکرد موضوعی و توجه به مسائل و مشکلات جامعه علمی و حرفه‌ای، تلاش خواهد شد تا رویدادها و فعالیتهای انجمن و شاخه‌های آن انعکاس مطلوبی پیدا کند. از این رو، دست استمداد به سوی عزیزان پرتلاش و پرتوان شاخه‌ها دراز می‌کنیم و از آنها تقاضا داریم که گزارش فعالیتهای خود را جهت انعکاس در نشریه به صورت مداوم ارسال کنند. انتشار این گزارش‌ها می‌تواند به طور طبیعی نمود مناسبی برای فعالیتهای پرثمر آنها فراهم و اعضای جامعه علمی و حرفه‌ای را از حجم این تلاش‌ها آگاه کند. همچنین انتشار این نوع گزارش‌ها می‌تواند زمینۀ توجه بیشتر به فعالیتهای انجمنی را در جامعه پدید آورد.
از همه اعضای جامعه علمی و حرفه‌ای تقاضا داریم تا ما را به صورت مداوم از نظرات و دیدگاه‌های خود در رابطه با انجمن و فعالیتهای آن آگاه کنند. شناسه این آمادگی را دارد تا منعکس‌کننده دیدگاه همه صاحبنظران و علاقمندان باشد. همچنین شناسه به دنبال دریافت و انعکاس نقدها و همچنین پیشنهادهای سازنده است. دوستان انجمن و همچنین عزیزان فعال در شناسه کاملاً به این موضوع اعتقاد دارند که چالش‌ها و نقاط ضعف زیادی در مسیر اجرای وظایف خود دارند. از سوی دیگر، متأسفانه تا کنون فضای گفتمانی مناسبی برای طرح دلسوزانه چالش‌ها و بیان راهکارها پدید نیامده است. البته این اشتیاق همیشه از سوی انجمن و افراد سلیم‌النفس فعال در آن وجود داشته است. شناسه به دنبال آن است تا بستر گفتگو و تعامل را پدید آورد و در این مسیر از انتشار تندترین نقدهای وارد به انجمن و فعالیتهای آن هیچ ابائی ندارد. همچنین شناسه این مسئولیت را بر دوش خود احساس می‌کند که چنانچه کج‌روی یا انحرافی در جامعه علمی و حرفه‌ای باشد با لحنی خیرخواهانه و مشفقانه و به امید اصلاح امور تذکرات لازم را داشته باشد. با توجه به این اعلام موضع از دوستان و منتقدان گرامی تقاضا داریم تا ما را در این مسیر پرپیچ و خم تنها نگذارند و با مشارکتشان زمینه طرح مطلوب مفاهیم و محتواهای کارآمد را فراهم کنند.
پرده سوم: شناسه و پاسخ به تحولات کنونی و آینده
خبر برید به بلبل که عهد می‌شکند گل * تو نیز اگر بتوانی ببند بار تحول (سعدی)
شماره پیشِ روی نشریه شناسه (شماره یازدهم) اختصاص به پرونده موضوعی با عنوان «پاسخ به تحولات کنونی و آینده: راهکارها و رویکردهای نوین برای پویاسازی حرفه و رشته» دارد. خوشبختانه پس از ارائه فراخوان، مطالب خوبی در این رابطه دریافت کردیم که در قالب این شماره به شما عزیزان تقدیم می‌شود. افزون بر آن، مطالبی نیز برای معرفی فعالیت‌ها و رخدادهای انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و شاخه‌هایش تهیه و ارائه شده است. در بخش گپ و گفت نیز گفتگویی چالشی با یکی از دانشجویان نمونه و موفق رشته صورت گرفته است که امیدواریم مورد توجه قرار بگیرد.
از دلایل انتخاب پروندۀ موضوعی فوق می‌توان به ضرورت توجه بیشتر به تحولات و چالش‌های موجود در فضایی کاملاً متأثر از فناوری‌های نوین اشاره کرد. تغییر عنوان رشته و سرفصل‌های آن این انتظار را پدید آورده که دانش‌آموختگان رشته «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» قادر باشند، افزون بر فعالیت در کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی، زمینه‌های شغلی جدیدی را نیز تجربه کنند. کسب‌وکارهای محتوامحور و فعالیتهای اطلاعاتی دارای ارزش افزوده برای جامعه از جمله این فعالیت‌هاست که فارغ از فضا و چارچوب کتابخانه قابل تعریف هستند. با این حال، در سالیان اخیر در فضای سنتی حرفه و در کتابخانه‌ها شاهد کاهش اقبال مردم و ریزش مخاطب هستیم. در حال حاضر، مراجعان حضوری بسیاری از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی کاهش چشمگیری داشته‌اند و چنانچه دانش‌آموزان پشت‌کنکوری و دانشجویان شب امتحانی را هم فاکتور بگیریم درخواهیم یافت که تعداد کاربران این مراکز به طرز معناداری کاهش یافته است. این کاهش مخاطب به طور قطع، ریشه در تحولات جدید و پیشرفت فناوری‌ها و بی‌نیاز ساختن بسیاری از افراد برای مراجعه حضوری به فضای فیزیکی کتابخانه‌ها به منظور تهیه منابع اطلاعاتی دارد. امروزه اغلب منابع اطلاعاتی از طریق فضای مجازی در دسترس است. به نظر می‌رسد کتابخانه‌ها به شدت به ایجاد تغییر در رویکردها و اهداف خود نیازمند هستند. تغییر مثبت، آن هم در زمان و موقعیت مناسب می‌تواند همیشه مطلوب باشد. اگر چنین تغییری به موقع رخ ندهد ممکن است تا چند سال آینده کتابخانه‌ها به موزۀ کتاب تبدیل شوند.
امروزه مردم دغدغه‌ها و مسائل معیشتی و اقتصادی زیادی دارند و جوانان زیادی به دنبال شغل مناسبی هستند. همچنین ناهنجاری‌های فرهنگی و کج‌رفتاری‌های متعددی در سطح خانواده‌ها و جامعه مشاهده می‌شود. کتابخانه‌ها چنانچه بخواهند به عنوان یک نهاد تأثیرگذار در جامعه مطرح باشند، چاره‌ای ندارند بجز آنکه رویکردهای خود را با مسائل واقعی جامعه پیوند بزنند تا خود را از ورطه فراموشی و غربت برهانند. برای نمونه، کتابخانه‌های عمومی که به عنوان دانشگاه جامعه می‌توانند مطرح شوند وظیفه سنگینی را برای حل مسائل واقعی مردم بر دوش دارند. کمک به جوانان برای یافتن شغل مناسب، آموزش مهارت‌های مختلفی همچون رزومه‌نویسی، مصاحبه شغلی، مهارت‌های رایانه‌ای و سایر موارد مشابه مورد نیاز؛ کمک به زوج‌های جوان برای یادگیری مهارت‌های مورد نیاز برای یک زندگی عاطفی سالم و تلاش برای کاهش آمار طلاق‌های رسمی و عاطفی، کمک به فرهنگ‌سازی در حوزه‌های ایمنی همچون رانندگی و تلاش برای کاهش تلفات جاده‌ای، کمک به آگاهی مردم در حوزه‌های مرتبط با سلامت و بهداشت همچون نحوه مقابله با آلودگی هوا و آلودگی‌های غذایی از جمله وظایفی است که کتابخانه‌های عمومی می‌توانند و می‌بایست برعهده بگیرند.
کتابخانه‌ها برای حضور فعالانه در جامعه به پوست‌اندازی نیاز دارند و اگر به بقاء تأثیرگذار می‌اندیشند می‌بایست پوسته‌های قدیمی خود را بشکافند و توجه را از ویژگی‌های دژنبشتی، سازماندهی و بازیابی اطلاعات به سمت ارائه خدمات مؤثرتر به جامعه برای حل مسائل واقعی آنها معطوف کنند. از این طریق است که توانایی جذب مخاطب و اجرای برنامه‌های متنوع ترویجی دیگر برای کتابخانه‌ها به دست خواهد آمد و کتابداران قادر خواهند شد از طریق عرضه اطلاعات و منابع مطالعاتی سودمند و جذاب برای مخاطبانی که به کتابخانه کشانده شده‌اند، مزۀ آگاهی، دانائی و توانائی واقعی حل مسائل زندگی را به آنها بچشانند. از این طریق کتابخانه‌ها جایگاه واقعی خود را در جامعه بازخواهند یافت.
در پایان جا دارد از همه بزرگوارانی که برای این شماره مطلب ارسال کردند تشکر و قدردانی کنم. خوشحال خواهیم شد تا دیدگاه‌ها، نظرات و نصائحتان را از طریق کامنت یا ایمیل نشریه دریافت کنیم. امید فراوان دارم که این قابلیت را به دست آوریم تا از این نظرات ارزنده، درس‌ها و نکات لازم را بیاموزیم.
چنگ در پرده همین می‌دهدت پند ولی * وعظت آن گاه کند سود که قابل باشی (حافظ)
