چرا انجمن؟

وجود اجتماع علمى و همکاري‌هاى درون‌رشته‌اى و بين‌ رشته‌اى، علاوه بر آشنايى با تحولات و دستاوردهاى جديد، و تدوين معيارهاى ارزيابى قوت و ضعف کار علمى، امکان نظارت بر اعمال و اجراى هنجارها و ضوابط و جلوگيرى از انحرافات و انباشت و پيشرفت در محيط علم و پژوهش را فراهم مى‌کند. يکى از ويژگى‌هاى مهم اجتماع علمى فراهم شدن امکان ايجاد ارتباط بين دست‌اندرکاران علم و پژوهش است که در قالب «انجمن» تبلور می‌یابد.

تاريخچه تشکيل انجمن‌هاى علمى در ايران با تشکيل «جمعيت فيزيک و شيمى ايران» در سال 1310 هـ.ش. با اجتماع تعداد کمى از فيزيکدانان کشور در آزمايشگاه فيزيک دانشکده علوم دانشسراى عالى آغاز شد. اما ديرى نگذشت که به علت نبود ارتباطى منسجم بين اعضاء، فعاليت اين انجمن متوقف شد. پس از آن، در سال 1320 «کانون مهندسين ايران»، «مجمع وکلاى دادگستري» و «انجمن مامايى ايران» تشکیل شد. در دهه 1330 «انجمن پزشکي ایران» فعاليت خود را آغاز کرد و در سال 1340 به انتشار نشريات مختلف گروههاى پزشکى پرداخت (کمیسیون انجمن‌های علمی ایران). پس از آن به تدریج تشکیل انجمن‌های علمی-حرفه‌ای در ایران رواج یافت تا به امروز که قریب به 200 انجمن علمی در وزارت علوم ثبت شده‌اند. در همین راستا کمیسیونی با عنوان «کمیسیون انجمن‌های علمی ایران» برای رسیدگی به امور مربوط به انجمن‌های علمی زیر نظر معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کشور تشکیل شده که مسائل مربوط به انجمن‌ها را بررسی و همه ساله گزارش عملکرد انجمن‌ها را در رشته‌های مختلف منتشر می‌کند.

انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در سال 1345 توسط گروه كوچكي از كتابداران ايراني (هیأت موسسان) كه در دوران تحصيل در امريكا و انگليس تحت تأثير فعاليت‌هاي انجمن‌هاي كتابداري اين دو كشور قرار گرفته بودند تشکیل شد. پس از انقلاب و پس از مدتی فترت و با توجه به احساس لزوم تشكيل مجدد انجمن كتابداري ايران، فعالیت‌هایی با همکاری کتابخانه ملی در این زمینه آغاز شد تا اینکه در پايان مهر سال 1377، همايشی براي تشكيل انجمن برگزار شد، و اعضاي هيأت مؤسس به اتفاق آرا انتخاب شدند. اين انجمن با نام «كتابداري و اطلاع‌رساني ايران» سرانجام در تاريخ 31/5/1379 از سوي وزارت علوم، تحقيقات، و فناوري به‌عنوان انجمن علمي به تصويب رسيد و اساسنامه آن در 6 فصل، 25 ماده، 58 زيرماده، و 17 تبصره مورد تأييد قرار گرفت (دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی). از آن زمان تا کنون افراد زیادی طی سالهای متمادی ریاست انجمن را برعهده داشته و با آن همکاری داشته اند. فعالیت در انجمن همیشه با افت و خیزهایی همراه بوده است و همانطور که گفته شد بازنمونی است از فضای عمومی جامعه که در پیوند با فضای دموکراتیک جامعه بالنده می‌شود.

در سال‌های اخیر یکی از دغدغه‌های اهالی انجمن، کاهش اعضای فعال و افراد مشارکت‌کننده در فعالیت‌های مختلف انجمن است. بسیاری از دانشجویان در مواجهه با ترغیب به مشارکت، یکی از دلایل بی‌انگیزگی خود را «بی ثمر بودن» فعالیت‌های گروهی می‌دانند. به شخصه بسیار شاهد بوده ام که دانشجویان عنوان می‌کنند: «چرا انجمن؟» یا «که چی بشود؟» یا «فعالیت در انجمن چه فایده‌ای برایمان دارد؟». در این نوشته تلاش می‌‌شود تا به این سوال پاسخ از منظری تجربی، همراه با مطالعۀ مطالب مرتبط در این زمینه داده شود.

نگاهی به تاریخچۀ رشته کتابداری در دنیا نشان می‌دهد که بزرگان تأثیرگذار در تاریخ این رشته، در انجمن حرفه‌ای‌شان نیز نقش بسزایی داشته‌اند. ملویل دیویی[1]، جاستین وینسر[2]، چارز امی کارتر[3]، ساموئل گرین[4]، جیمز ویتنی[5] و بسیاری دیگر نه تنها خود دارای مسئولیتهای متعددی در انجمن بوده‌اند بلکه کتابداران را نیز به فعالیت‌های حرفه‌ای تشویق کرده‌اند و در شکل‌گیری سازمانهای حرفه‌ای نقش مهمی داشتند. در ایران نیز اساتید بزرگ و نام‌آوری همچون دکتر عباس حری، دکتر علی مزینانی، خانم پوری سلطانی، خانم نوش‌آفرین انصاری، دکتر جعفر مهراد و دکتر محمدحسین دیانی همواره از فعالیت‌های انجمنی حمایت کرده و در فعالیت‌های آن مشارکت داشته‌اند. بسیاری دیگر از بزرگانی که امروز هر یک بر منصبی از رشته تکیه زده اند، سال‌های زیادی را در رکاب انجمن بوده‌اند و بسیار از آن آموخته و به دیگران نیز آموخته‌اند. با این حال ممکن است تبیین روشنتری از سودمندیهای فعالیت انجمنی مورد نیاز باشد تا افرادی که آشنایی کمتری با عقبه و ساختار و ویژگی‌های آن دارند، با آگاهی و اطمینان بیشتری پای در این راه بگذارند. همچنین مطالب چندی در ارتباط با اهمیت مشارکت انجمنی و فعالیت گروهی به قلم بزرگان و صاحبنظران نگاشته شده است از جمله حاجی زین‌‌العابدینی (1385)، سوهانیان حقیقی، فتاحی و آزاد (1385)، میرهادی و ضرابی (1388) و فتاحی (1393)؛ در مقالات متعدد[6] نکات ارزشمندی را در این زمینه برشمرده‌اند.

سودبخشی انجمن

به طور معمول، انسان در انجام هر کار به دنبال سود و منفعت است و جز این، با عقل سلیم جور در نمی‌آید. اما نکته این جاست که هرکس منفعت را در چیزی جستجو می‌کند و کاری سودمند از دید یک فرد، ممکن است از دید دیگری عبث تلقی شود. از این رو آنچه در ادامه می‌آید ممکن است برای برخی خوانندگان بی‌اهمیت باشد. با این‌همه غرض از نگارش این متن، تبیین مواردی است که دست کم برای نگارنده، جزء مقولۀ سودمندی‌ها و «ارزش‌ها» محسوب می‌شوند و شاید برای دیگران نیز مهم تلقی شود. آنچه در ادامه آمده تلفیقی است از تجربیات شخصی و مطالعه منابع متعدد که مشارکت علمی-حرفه‌ای را ترویج کرده‌اند.

بر اساس آنچه گفته شد، فواید مشارکت در انجمن را می توان به دو دسته کلی فواید گروهی و فواید فردی تقسیم کرد. از آنجا که انجمن نهادی اجتماعی است و اهداف فردی و گروهی برای فعالیت در آن تعریف می شود، انتظار می‌رود فواید فردی و گروهی نیز برای فعالان وجود داشته باشد. منظور از فواید گروهی آن دسته از مواردی است که به طور کلی شامل عموم افراد می‌شود و فواید گروهی، شامل مواردی است که به خود افراد به صورت شخصی بر می‌گردد. در ادامه تلاش می‌شود نمونه‌هایی از این فایده‌ها در این دو دسته گروهی و شخصی مطرح شوند. شایان ذکر است منظور از عضویت در اینجا، عضویت افراد در انجمن‌ها است و عضویت سازمانی مورد بحث نیست.

الف. فایده‌های گروهی

فعالیت در انجمن برای جمله اعضاء و فعالان در آن (به طور کل) فرصتها و مزایایی به همراه دارد که در ادامه آمده است.

ارتقاء منزلت و مقبولیت اجتماعی

منزلت، پايگاه اجتماعي است كه فرد در ميان يك گروه دارد. يا به مرتبه اجتماعي يك گروه در مقايسه با گروه هاي ديگر گفته مي شود. به بيان ديگر، موقعيتي است كه يك فرد يا خانواده- با ارجاع به استانداردهاي ميانگين رايج درباره ويژگي هاي فرهنگي، درآمد مؤثر، دارايي هاي مادي و مشاركت در فعاليت هاي گروهي/اجتماعي- به دست مي‌آورد. از جمله مهم‌ترین فواید و مزایای مشارکت در فعالیت‌های انجمن، حضور در میان جامعه علمی و افزایش تعامل با نخبگان و فرهیختگان به منظور تحقق اهداف انسان‌دوستانه و ترقی خواهانه است. با افزایش این تعاملات، افراد متوجه سودمندی و ارزش حضور خود در میان جامعه علمی شده و از این طریق مقبولیت و احساس منزلت اجتماعی آنها افزایش پیدا خواهد کرد.

 

کسب پایگاه اجتماعی

به تفاوت احترام يا اعتبار گروه هاي اجتماعي در ميان ديگران «پايگاه اجتماعي» گفته مي شود. عوامل متعددی بر قشربندی اجتماعی در گروه های اجتماعی و نیز در اجتماع موثر است. یکی از آنها فعال بودن انجمن‌های حرفه‌ای است. انجمن‌ها با تدوین ساز و کارهای منسجم در تعامل با جامعه و برنامه‌های مدون در راستای تحقق آرمان‌های حرفه‌ای، پایگاه اجتماعی یک حرفه را مستحکم می‌سازند.

تعامل با رشته ها و حرفه های دیگر

یکی از کارکردهای مهم انجمن ها، تعامل با انجمن های دیگر در درون یک رشته یا رشته های دیگر است. از آنجایی‌ که انجمن ها ساختار و شیوه کار مشابهی با هم دارند این تعامل با سهولت بیشتری صورت می گیرد. افراد می‌توانند از طریق حضور در برنامه‌های علمی برگزارشده توسط انجمن علمی همانند انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی همانند همایش‌های علمی بین رشته‌ای با سایر اندیشمندان و عالمان رشته‌های دیگر آشنا شوند و زمینه مناسبی را برای گسترش دامنه دانش و تعاملات علمی خود را فراهم سازند. امروزه با گسترش تعاملات میان رشته ای، این همکاری‌ها بیش از پیش گسترش یافته است.

گسترش مرزهای دانش حرفه‌ای

یکی از اهداف اصلی انجمن‌های علمی برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های علمی به منظور توسعه دانش فردی و همچنین گسترش دامنه دانش تخصصی و حرفه‌ای است. طبیعی است که مشارکت در برنامه‌های انجمن‌های علمی سبب خواهد شد تا تحقق این اهداف با سهولت و سرعت بیشتری صورت گیرد.

کارآموزی دسته جمعی

یکی از فواید بسیار مهم و اساسی فعالیت در انجمن شرکت در یک دورۀ «کارآموزی بزرگ» است. افرادی که در انجمن فعالیت می کنند با یکدیگر و با استادان بنام رشته در تعامل خواهند بود. افراد زبده و با تجربه ای که تجربیات خود را بی دریغ و چشم داشت در اختیار دیگران قرار می دهند. فرصتی ناب برای آموختن که خارج از محیط انجمن به راحتی ممکن نیست. در واقع در انجمن همه افراد با هم رشد می کنند و می بالند.

تحقق آرمان‌های گروهی

هر فرد در قالب رشته ای که در آن تحصیل می کند، اهداف و آرمانهایی را در سر می پروراند. مثلا می خواهد فلان مشکل را با توجه به تخصص و دانش خود در جامعه برطرف کند یا صاحب جایگاهی در میان رشته ها و حرفه های دیگر شود. از قدیم گفته اند: «یک دست صدا ندارد» اما اگر این هم آوایی با گروه کثیری از افراد که هم نوا و همراه با یکدیگرند صورت پذیرد، دستیابی به آن اهداف، به مراتب راحت تر و سریعتر محقق می شود. قطره دریاست اگر با دریاست / ورنه او قطره و دریا، دریاست.

ایده‌پردازی

یکی از فنون ایده پردازی در کلاسهای خلاقیت، مشارکت گروهی است. ذهن افراد در تعامل با ذهن های دیگر به تلاش و تکاپوی بیشتر می پردازد و به خلاقیت بیشتر می انجامد. افراد در تنهایی در دامنۀ محدودی از افکار و تجربیات خود می اندیشند اما، در گردهمایی‌ها، نشستها، کارگاه ها و حتی جلسات بحث و مذاکره، با دریافت نظرات و دیدگاه های دیگر و ترکیب با پیش داشته های ذهنی، به ایده های نو دست می یابند. قدرت و توانایی که حتی گاه خودِ فرد از دست یافتن به آن شگفت زده می شود و ممکن است تنها بر اثر یک جرقه کوچک در میان حرفهای به ظاهر معمولی دیگران به ذهن شخص متبادر شود.

تحمل دشواری‌ها

ضرب المثلی قدیمی که می گوید: «مرگ دسته جمعی عروسی است» گویای این مفهوم است. هر یک از ما در زندگی شخصی و اجتماعی خود، مشکلات و مسائل خاص خود را داریم. از توضیح عنوان و شرح وظایف رشته بگیرید تا آینده شغلی، تحصیلی و…. فکر کردن به هر یک از این مشکلات، به تنهایی می تواند فرد را مأیوس و سرخورده نماید. وقتی در محیط گروهی، مشکلی به مراتب بزرگتر از مشکل ذهنی ما طرح می شود، و وقتی می بینیم که این مشکل، مشکل بسیاری دیگر همچون ماست، ناخودآگاه از نظر روانی به انسان آرامش دست می دهد. همچنین این امید تقویت می شود که از آنجا که این مشکل بسیاری دیگر چون من نیز هست، رفع این مشکل ساده تر خواهد بود. نمونه هایی از این مورد را در سالهای گذشته شاهد بوده ایم. مانند حذف درس معارف اسلامی از کنکور کارشناسی ارشد، اعتراض به سوالات آزمونهای استخدامی، جذب کتابدار در آزمون نهاد محدود به دانش آموختگان رشته و …

ب. فایده‌های فردی

فعالیتهای گروهی به ویژه فعالیت در انجمن علمی مرتبط با رشته تحصیلی و حرفه ای دارای مزایای فراوانی است که در ادامه به توضیح آنها می پردازیم.

ابراز وجود و اغنای درون

انسان به‌ طور ذاتی تمایل به دیده شدن دارد. این امر از دوران کودکی با گریه و خنده و انجام فعالیتهایی که برای پدر و مادر جلب توجه به کودک را به همراه دارد، انجام می شود. در دوران کودکی و مدرسه نیز این امر با تشویق از سوی معلمین و مسئولین مدرسه ادامه می یابد و دانش آموز با انجام هرچه بهتر وظایف محوله و مشارکت در فعالیتهای مدرسه به این مهم دست می یابد. برخی از افراد که این نیرو را در خود سرکوب کرده اند یا مورد بی مهری و بی توجهی قرار گرفته و به خوبی دیده نشده اند، تلاش می کنند با کارهای خرابکارانه یا آزار و اذیت دیگران به نوعی توجه دیگران را به خود جلب کنند. شاید بتوان گفت بسیاری از دعواها و نزاع‌های کودکان و حتی بزرگسالان در محیط زندگی و اجتماع ناشی از همین دیده نشدن و عدم ارضاء غریزۀ توجه است. حتی افراد کم رو و درونگرا نیز از این امر مستثنی نیستند و سعی می کنند به نوعی (مثلاً با انجام کارهای هنری، نویسندگی و …) این نیاز را برطرف کنند. انجمن های علمی–حرفه‌ای فرصت بسیار مغتنمی برای برطرف کردن این نیاز در انسان هاست. فرصتی که سود و منفعت دوسویه و نفع همگانی دارد.

انتشار و گسترش اطلاعات و دانش

اطلاعات از راه های مختلف به دست می آید. هر راه کسب دانش برای گیرنده، درواقع راهی برای انتشار دانش فرستنده است. این تبادل و تعامل دو سویه از سالیان دور انجام می شده است. امروزه با گسترش محملهای عرضه اطلاعات، این تعامل تنوع بیشتری گرفته است. یکی از شکلهای ریشه دار و پذیرفته شدۀ دریافت و انتشار دانش، انجمن ها هستند. انجمن ها با داشتن سازو کارهای علمی و اجرایی و محملهای گوناگون مثل مجله (چاپی یا الکترونیکی)، جلسات سخنرانی، کارگاه و نشست و … فرصت مغتنمی برای انتشار دانش افراد به شمار می روند. از آنجا که انجمنهای علمی، جایگاهی پذیرفته شده و مطمئن در ساز و کارهای دانش مدار جامعه دارند، این فرصت ارزشی دو چندان می یابد.

به اشتراک‌گذاری دیدگاه‌ها و دریافت بازخورد

لزوماً نیاز نیست که آنچه با دیگران به اشتراک گذاشته می شود، آخرین یافته های علمی یا تجربیات کاری باشد. گاه درد دلی از سر دلخوری، دلسوزی یا دغدغه ای خاص می تواند تمام آن چیزی باشد که فرد خواهان به اشتراک گذاشتن آن با دیگران است. بسیاری اوقات افراد می خواهند صدایشان را به گوش دیگران در رشته خود برسانند، نظرات آنها را جلب کنند، از آنها نظرخواهی کنند یا نگاهی را به چالش بکشند. مجموعه ای از این افراد در یک نظام یکپارچه و منسجم زیر چتری با عنوان «انجمن» جمع شده اند و فرصتی است برای گفتن و شنیدن و خواندن و نوشتن از هر آنچه در درون ما می‌گذرد و می خواهیم دیگران هم در درک آن سهیم شوند.

دانشگاه نامرئی

انجمن های علمی در سراسر جهان، برای تقویت بنیان علمی اعضاء خود، برنامه هایی تا‌اندازه‌‌ای مشابه دارند. برگزاری نشستهای علمی، همایشها، کارگاه های آموزشی، انتشار بولتن خبری، انتشار آخرین اخبار در حوزه فعالیت خود و … آنها را به نهادهایی تأثیرگذار در بستر جامعه تبدیل کرده است. این تأثیر تا بدانجا بوده که از انجمنهای علمی به عنوان دانشگاههای نامرئی یاد می کنند. نکته قابل توجه آن است که تحصیل در این دانشگاه، نیاز به پرداخت شهریه ندارد، کلاسها آزاد و مشارکتی است و از همه مهمتر برای ارتقاء در آن کنکوری در کار نیست.

روزآمد ماندن

در ادامۀ آنچه در مورد قبل اشاره شد، انجمن ها با مشارکت و همکاری افراد زبده و فعال حوزه علمی خاص و مشارکت در بیشتر فعالیت‌های یک رشته علمی، آخرین اطلاعات را در اختیار دارند و افراد با پیوستن به انجمن می توانند خود را در جریان این اخبار و اطلاعات قرار دهند. بسیاری از افرادی که از دانشگاه فارغ التحصیل و مشغول به کار شده اند، پس از چندسال از امور جاری و روزآمد رشته دور می مانند و پس از چندی ابراز می کنند که از رشته خود دور افتاده اند. همکاری با انجمن این کاستی را به بهترین شکل جبران می کند.

گسترش شبکه ارتباطات

در هر برنامۀ انجمن، اعم از همایش یا نشست و … ده‌ها نفر شرکت می‌کنند، در گروه های بحث این انجمن ها صدها نفر عضو هستند و مطالب منتشر شده از سوی انجمن را بسیاری می خوانند، همه اینها شبکه گسترده ای از افراد را شکل می دهد که مستقیم و غیرمستقیم با هم در ارتباطند. تجربه شخصی بسیاری از ما نشان داده است، افرادی که در انجمن ها (علمی، دانشجویی، حرفه ای) فعالیت می کنند دامنه تعاملات و ارتباطات گسترده تری دارند و سازمان غیررسمی قدرتمندی را تشکیل می دهند که بسیاری از ناممکن ها را ممکن می کند. تنها راه کسب این قدرت «پیوستن» به این شبکۀ گسترده و توانمند است.

تغییر/ بهبود شغل

انجمن های علمی با ارتباطات درون سازمانی خود فرصتهای زیادی برای اشتغال در اختیار داشته یا می‌آفرینند. بسیاری از صاحبان مشاغل، فرصت های شغلی را در اختیار افرادی می گذارند که پیش تر امتحان خود را در نهادی کوچکتر (مثل انجمن) پس داده باشند. بسیاری از اوقات نیز، مناصب شغلی در اختیار افرادی است که خود در انجمن علمی و حرفه ای رشته شان صاحب منصب هستند. به همین خاطر این فرصت در اختیار آنها قرار می گیرد. افرادی که مایل به کسب شغل یا بهبود شرایط شغلی خود هستند به انجمن به چشم یک فرصت استثنایی می‌نگرند.

نکته دیگری که در اینجا قابل ذکر است این که انجمن ها تریبونی برای رساندن صدای حرفه مندان (شاغلان) آن رشته نیز هستند و به بهبود شرایط کاری و شغلی آنها کمک می کند. نمونه این مورد در احقاق حقوق کتابداران کتابخانه های عمومی و بهبود شرایط مالی (حقوقی) آنها از طریق پیگیریهای انجمن کتابداران ایران به چشم می خورد.

آموزش مداوم

یکی از برنامه های مداوم و مستمر انجمن ها، برگزاری دوره ها و کارگاه های آموزشی است. از آنجاکه نگاه انتفاعی به این دوره ها وجود ندارد، این کلاسها با هزینه ای به مراتب کمتر از فضای خارج انجمن برگزار می شود. حسن بزرگ دیگر در این فرایند آن است که دوره ها و کلاسهایی از سوی انجمن برگزار می شود که نیاز روز جامعه حرفه ای است. مواردی که حتی ممکن است خود افراد از آن مطلع نباشند که بخواهند در رفع آن بکوشند. این کلاسها معمولا با بهترین افراد و بالاترین کیفیت و حداقل هزینه برگزار می شود و تخفیفهای قابل ملاحظه ای برای اعضاء انجمن ارائه می شود.

غنی‌سازی پیشینه حرفه‌ای

افراد برای ارتقاء شأن و مرتبۀ شغلی و کاری خود نیازمند ارائۀ پیشینه‌نامه علمی و اجرایی هستند. هرچه این پیشینه غنی تر و پربارتر باشد، شرایط بهتری برای ارتقاء وی فراهم می کند. انجمن های علمی با پتانسیل زیادی که در فعالیتهای مختلف اجرایی، آموزشی، پژوهشی دارند، فرصتی بی بدیل در این زمینه به شمار می رود.

گسترش و تعمیق دوستی

فعالیتهای گروهی زمینه ساز دوستی های پایدار هستند. بسیاری از فعالیتهای اجتماع بر این اصل نهاده شده اند. سفرهای گروهی، فعالیتهای گروهی، ورزشهای گروهی و … در پی آنند که در درجه اول دوستی و وحدت میان افراد را قوت ببخشند و آنها را از فردگرایی به جمع گرایی سوق دهند. داشتن یک نام مشترک، یک لوگو (آرم)، لباس متحدالشکل، آرمانهای مشترک، سرود مشترک و … اقداماتی در راستای تقویت به این امر هستند. هرچه عمر این با هم بودن و مدت تعامل و مشارکت افراد در یک گروه بیشتر باشد، احتمال تشکیل دوستی های عمیقتر و پایدارتر بیشتر خواهد بود. حتی گاهی اتفاقهای خاص تری مثل ازدواج، اشتراک علمی، سفرهای گروهی و ارتباطات خانوادگی نیز در جریان فعالیتهای گروهی (همچون همایش، کارگاه یا سخنرانی به ظاهر ساده) که در انجمن شروع شده نیز دیده شده است. نگارنده، بسیاری از دوستیهای عمیق و با ارزش و ناگسستنی خود را مرهون فعالیت در انجمن علمی-دانشجویی و حرفه‌ای می داند.

دریافت بازخورد، نصیحت، توصیه، راهکار

بروز مسئله در مسیر انجام کارها اجتناب ناپذیر است و معمولاً همه افراد در همه سطوح با آن روبرو می شوند. اما آنچه بیشتر اهمیت دارد چگونگی حل مسئله است. یکی از منابع غنی و مهم برای حل مسائل و مشکلات کاری، انجمن ها هستند. انجمن های علمی با دارا بودن پتانسیل غنی از افراد و تجربۀ سالها فعالیت می توانند راهنمای خوبی برای حل مشکلات اعضاء باشند. همچنین دسترسی به طیف گسترده ای از افراد هم رشته و امکان مکالمه و مراوده با آنها روند حل مسئله و رفع مشکل را تسهیل می بخشد.

صرفه‌جویی مالی

در حاشیه بسیاری از همایشهای انجمن، نمایشگاهی از کتاب، آثار و تجهیزات مرتبط برگزار می شود. بعضا نمایشگاه های دائمی نیز در محل انجمن ها برقرار است. بسیاری از انجمن ها نیز برای اعضاء خود تمهیداتی در نظر می گیرند که با ارائه کارت عضویت قابل دستیابی است. مانند تخفیف در خرید از مراکز فرهنگی، شرکت در همایشها، کارگاه های آموزشی، خرید منابع، شرکت در سمینارهای بین المللی و … . این موارد می تواند نقش مهمی در صرفه جویی مالی و بهره وری بیشتر برای اعضاء فراهم می آورد.

فرصت آزمون و خطا

فعالیت در انجمن، فرصتی است برای آموختن. یکی از مهمترین مصداقهای آن، فرصت انجام آزمون و خطاست. به ویژه در انجمن های دانشجویی افراد بدون نگرانی از توبیخ، تنبیه، کسر حقوق، کسر نمره و … فعالیت می کنند و دست به تجربه و عمل می زنند. فرصت آزمون و خطا در انجمنها به خوبی فراهم است و مهمتر آنکه فرصت کسب تجربه از آزمون و خطاها در کنار اساتید زبده فراهم شده است. نگاهی به گذشتۀ بسیاری از بزرگان رشته نشان می دهد که در سابقه کاری و دانشجویی خود، همکاری گسترده ای با انجمن داشته‌اند.

قدرت درون و مثبت اندیشی

«به جای اینکه مدام به تاریکی لعنت بفرستی، شمعی بیافروز!» کسی که این جملۀ مشهور را روایت کرده سرشار از اعتراض به بدبینی بوده است. حقیقت آن است که یک جا نشینی و بدوبیراه گفتن به دنیا و اهل آن راحت ترین کار ممکن در این دنیاست. اشتباه و خطا لازمۀ پیشرفت است به قول انیشتین: «تنها کسی اشتباه نمی کند که کاری انجام ندهد».

وقتی کسی دست اندرکار برگزاری یک همایش است، می داند که برای جزئی ترین موردی که به ظاهر خیلی ساده و پیش پا افتاده است چقدر تلاش و حرص و جوش خوردن لازم است. کسی که دست‌اندرکار یک مجله است می داند که انتشار یک شماره به ظاهر ساده با مجموع چند مقاله چقدر جانکاه و انرژی بر است.همچنین کسی که دست اندرکار اجرای کارگاه آموزشی است به خوبی می داند تک تک مراحل انتخاب موضوع، انتخاب مدرس، دعوت از او، اطلاع رسانی، ثبت نام، صدور گواهی و … چه حجم بالایی از تمرکز و حساسیت و زمان را طلب می کند. اما شاید از بیرون گود تمام این کارها، امور به ظاهر ساده ای باشند و افرادی که آن ها را انجام می دهند سرخوشانی که کاری جز دور هم جمع شدن و خوش بودن از کارهای ساده و پیش پا افتاده ندارند. بزرگترین حسن فعالیت در انجمن ها، قضاوت واقع بینانه و ارج نهادن به فعالیتهای هرچند ناچیز و کوچک در فضای پر دست انداز دنیای واقعی است. لازمۀ گذر از این چالشها، کسب قدرت از طریق مثبت نگری است. جادوی معجزه آسایی که نه تنها در فضای حرفه و رشته و علمی کاربرد دارد بلکه منش و نگرشی برای زندگی در دنیای واقعی به دست می‌دهد.

دور شدن از فضای کار رسمی و آمرانه

محیط کار اداری، فضایی رسمی و آمرانه و بالا به پایین است. فضایی که سلسله مراتب در آن حرف اول را می زند. اما در انجمن، فضای سلسله مراتبی، جای خود را به تعامل و دستگیری و تعامل می دهد. همه افراد برای رسیدن به هدف های پیشِ رو تلاش می کنند و فارغ از سطح و جایگاهی که در بیرون از فضای انجمن دارند، با یکدیگر برخورد می کنند. دانشجویان ترم یک کارشناسی با استاد تمام و ریش سفید، دور یک میز می نشینند و دربارۀ موضوعات تصمیم گیری و همکاری می کنند. فارغ شدن از محیط خشک کاری و اداری و فعالیت در فضای انجمنی روح را سبک و بالنده می کند و باعث می شود دنیا را از دریچه ای دیگر نیز ببینیم و با روحیه ای مضاعف در فضای کار بدون حب و بغض فروخفته کار کنیم.

کار داوطلبانه: احساس مفید بودن و ارتقاء اعتماد به نفس

روانشناسان یکی از ابزارهای ارتقاء سلامت روان و افزایش اعتماد به نفس را مشارکت در فعالیتهای داوطلبانه می دانند. این فعالیت می تواند عضویت در انجمن حمایت از طبیعت یا جشن‌های نیکوکاری باشد و یا مشارکت در انجمن‌های حرفه ای غیررسمی یا ورزشی. شاید به نظر ابلهانه به نظر برسد که افرادی هر هفته با هم به طبیعت می روند؛ با دست‌های خالی، زباله های طبیعت را جمع آوری می کنند، در حالیکه می‌دانند ممکن است دیری نپاید که دوباره زباله ای افزوده شود. یا بیهوده به نظر برسد که افراد به جمع آوری اعانه برای کمک به همنوعان می پردازند در حالیکه آن مبلغ ناچیز در برابر بودجه های کلانی که برای پروژه‌های بی‌فایده و کم اثر هزینه می‌شودبسیار ناچیز است و شاید اصلا به آن وقت و تلاشی که افراد برای جمع آوری آن متقبل می شوند نمی ارزد. نکته اینجاست که این افراد در درجه اول برای سلامت روح و روان خود این کارها را داوطلبانه و بدون هیچ چشمداشت و بارها و بارها انجام می دهند. حتی اگر بارها طبیعت آلوده شود، مبالغ دریافتی ناچیز باشد یا دامنۀ شمول خدمات به نظر ناچیز برسد، باز هم آن افراد به کار خود ادامه می دهند چراکه فکر می کنند کار درستی است؛ حتی اگر کم و ناچیز باشد و انجام کارهای کوچک در وهله نخست در خودِ فرد حس شیرین و بی بدیل مفید بودن می آفریند که موهبتی است ناب.

احساس خوب

فعالیتهای گروهی، همکاری متقابل با افراد، گسترش دامنۀ روابط، انجام کارهای سازنده، گشودن گره از مشکلی هرچند کوچک، همگی راهکارهایی است که از سوی روانشناسان برای داشتن یک زندگی شادتر پیشنهاد می شود. فعالیت گروهی داوطلبانه و تعامل سازنده و محبت‌آمیز با افراد دیگر، موجب ترشح هورمون اکسی‌توسین می‌شود. این هورمون پیوندهای اجتماعی را گسترش می‌دهد، احساس آرامش بخش تولید می کند و اعتماد و بخشندگی را زیاد می کند و قوای ایمنی بدن را قوت می بخشد. هورمون سروتونین نیز یکی دیگر از این هورمونهاست که زخمها را التیام داده و حس شادی می دهد. سروتونین در افرادی که به مشارکت جمعی و محبت به دیگران فعالند، افزایش می یابد. همچنین هورمون اندورفین (مسکن طبیعی مغز) در ایجاد پیوندهای محبت آمیز ترشح می شود که سه برابر قوی تر از مورفین است. انسانهای دلسوز دوبرابر انسانهای معمولی هورمن DHEA دارند که پیری را کند می کند و همچنین ترشح کورتیزول، هورمون عامل اضطراب، در بدن آنها کمتر است. راسل در کتاب «جهانی که من می شناسم» یکی از اصول چهارگانه خوشبختی را کسب اعتبار اجتماعی از مشارکت گروهی و روابط حسنه با دیگران برشمرده است.

پیشنهادها

اعضای یک انجمن، بزرگترین دارایی آن به شمار می‌روند. هرچه تعداد اعضاء فعال یک انجمن بیشتر باشد، بازوان قدرتمند آن نیز بیشتر خواهد بود. دغدغۀ امروز انجمنی‌ها کاملا به جاست که نگران تعداد اعضاء و مشارکت آنها باشند. با توجه به آنچه گفته شد، شاید بتوان تمهیداتیبرای بهبود شرایط کنونی و جلب مشارکت بیشتر اعضاء پیشنهاد کرد. برخی از این پیشنهادها در انجمن های مختلف در سراسر دنیا انجام می شود:

1.    به عمل کار برآید!: به نظر می‌رسد مهمترین انتظاری که اعضاء از متولیان انجمن دارند این است که فارغ از شعارهای پرطمطراق و رنگین و جذاب، در عرصۀ عمل، تلاش و دلسوزی مسئولین را شاهد باشند و احساس نکنند که افراد صرفاً برای کسب منصب و موقعیت در انجمن حضور دارند. اعضای انجمن نیاز به حمایت معنوی و عملی افرادی دارند که با «امید» به آنها رأی داده اند.

2.  گسترش چتر انجمن در همۀ استان‌ها: یکی از انتقادهایی که به انجمن وارد می‌شود، نادیده گرفتن همۀ اعضاء در تمام استانها و شهرستانهاست. اعضای انجمن باید حس کنند که در هر کتابخانه ای حتی در دورترین نقاط کشور زیر چتر حمایتی انجمن خود قرار دارند، دیده می شوند و برای آنها شأن و منزلت قائل هستند. انجمن باید برنامه‌ای جدی و منسجم برای همراه کردن کتابداران تجربی، دانشجویان مناطق دوردست و کتابداران مناطق محروم داشته باشد.

3.   اطلاع رسانی: انجمن های علمی، مانند بسیاری از انجمنهای علمی و حرفه ای دنیا، مزیتهای مشارکت اعضاء را در وب سایت خود درج کنند و با عبارات جذاب و روحیه بخش آنها را به مشارکت فرابخوانند؛

4.   تقدیم منافع: منافعی روشن و قابل درک و متمایز برای اعضای انجمن درنظر گرفته شود که اعضاء را به تشویق و مشارکت هرچه بیشتر ترغیب کند؛

5.   گسترش مزایا و منافع: مزایای بیشتری برای اعضاء انجمن –بیش از آنچه فعلا وجود دارد- در نظر گرفته شود؛

6.    اولویت استخدام: انجمن طی مذاکراتی با سازمانها و نهادهای مختلف، اولویتهای استخدامی را برای اعضاء جلب کند (مثلا در آزمون استخدامی نهاد کتابخانه های عمومی کشور)؛

 7.    اعلان مستمر فرصتهای شغلی: فرصتهای شغلی به طور مستمر در پایگاه انجمن ارائه و افراد متقاضی برای حضور در آن از سوی انجمن معرفی شوند؛ برای این کار بهتر است ساز و کار منظم و نظام مندی تعریف شود؛

8.    برنامه های جنبی: برنامه های جذاب مثل سفرهای گروهی کوتاه مدت، نشستهای صمیمی تخصصی و غیرتخصصی، مسابقات جنبی و مواردی از این دست برای اعضای انجمن ترتیب داده شود؛

9.   مشارکت در اجرای اولویتهای پژوهشی: با انجام مذاکره با سازمانها، اولویتهای پژوهشی در اختیار اعضاء انجمن قرار گیرد؛

10.    مشارکت و نظرخواهی: برای اتخاذ تصمیمهای مهم در موقعیتهای مختلف از اعضاء نظرخواهی شود؛

11.    خدمات جانبی: برنامه های ویژه ای برای اعضاء با همکاری سازمانهای فرهنگی تفریحی ترتیب داده شود مانند: استفاده رایگان (یا با تخفیف ویژه) از مراکز فرهنگی، موزه ها، کتابفروشی ها، فرهنگسراها و … .

12. فعالیتهای دل انگیز: با هماهنگی ادارۀ پست برای اعضاء نشریه، کارت تبریک سال نو، کارت تبریک تولد، هدیه روز تولد یا هدیه برای کسب موفقیت برای اعضاء و … فرستاده شود.

13.    جلب مشارکت و همکاری با گروه های آموزشی: مذاکره با گروه های آموزشی کشور و جلب مشارکت آنها به نحوی که به طور مستمر و جدی با انجمن همکاری کنند.

14.    خدمات کارآموزی: همکاری با مراکز کارآموزی معتبر و معرفی اعضای انجمن برای فعالیت در آنها می‌تواند در دستور کار قرار گیرد.

15.    پشتیبانی از فعالیتهای علمی-پژوهشی: پشتیبانی از فعالیتهای علمی اعضاء مانند انتشار مقالات، شرکت در همایشهای ملی و بین المللی و … نیز می‌تواند راهکار مناسبی باشد.

16.    ایجاد جذابیت در برنامه‌ها با حضور افراد برجسته و مشهور: برگزاری نشستها و همایشها با موضوعات جذاب و دعوت از افراد مشهور جامعه مثل نویسندگان بزرگ یا هنرمندانی که با کتابخانه ها تعامل داشته و دارند.

فرجام سخن

تمام منافع و مزایایی که در بالا برای کار انجمن برشمرده شد زمانی قابل تحقق است که افراد با سعه صدر، و صبر و حوصله بسیار در برنامه‌های انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی مشارکت کنند. فعالیت‌های انجمنی از جمله فعالیت‌های زیربنائی است که تحقق مزایای فردی و گروهی آنها به زمان و صبر و حوصله بسیار نیاز دارد. نتایج کارهای گروهی انجمنی آنی نبوده ولی پس از تحقق، پایدار خواهند بود. با این حال، انجمن هم وظیفه دارد تا زمینه مشارکت و تحقق مزایای ذکر شده را برای اعضای خود به خوبی فراهم سازد. از این رو، ضروری است تا اعضای هیئت مدیره انجمن که اتاق فکر و تصمیم‌گیری برای هدایت فعالیت‌ها و راهبری اعضای خود هستند در این باره بیش از گذشته بیندیشند و برنامه‌های خود را در جهت تحقق مزایای قابل پیش‌بینی و تصور برای اعضاء طراحی کنند. به عبارت دیگر، قطعا انجمن ها هم وظایفی نسبت به اعضا دارند که انجام هرچه بهتر آنها به مشارکت بیشتر منجر خواهد شد، اما در اینجا هدف نگارنده، توجه به اهمیت فعالیت در انجمن‌ها فارغ از وظایف محوله بر دوش آن بوده است. اگر هر یک از ما مشارکت کنیم، در این‌صورت می توانیم انتظار هم داشته باشیم. نه اینکه فقط انتقاد کنیم! انجمن مال ماست. اگر خودمان درستش نکنیم پس چه کسی باید پا پیش بگذارد؟ تجربه نشان داده است کسانی که خواسته اند پا به این عرصه گذاشته و موفق هم بوده اند. در این نوشته، هرچند پیشنهادهایی برای جلب مشارکت بیشتر اعضاء ارائه شده است اما نباید از نظر دور داشت که مسئولیت اعضاء نسبت به انجمن، بسیار بیشتر از مسئولیت انجمن نسبت به اعضاء است و زمانی می توان انتظار داشت یک انجمن قوی و کارآمد ایجاد شود که اعضاء آن خالصانه و بدون چشم داشت و با حداکثر توان مشارکت کنند. انجمنهای علمی پایگاه امن اجتماعی و متعلق به طیف یکپارچه ای از افراد تحصیلکرده و هدفمند هستند که با تعمیق پایه های آن در جامعه می توان امید به تحقق آرمانهای بلند حرفه ای داشت، آرزویی که جز با یاری اعضایش محقق نمی‌شود.

دست در دست هم دهیم به مهر                 میهن خویش را کنیم آباد

برای نگارش این متن، منابع زیر مطالعه شده‌اند:

حاجی‌ زین‌العابدینی، محسن (1385). «چرا باید عضو انجمنهای علمی دانشجویی شد و در آنها فعالیت کرد». وبلاگ گفتگو (6/9/1385)

حیاتی، زهیر (1386) «انجمن کتابداران ایران». دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی

دانش خوبی کردن (فایل ویدئویی)

راسل، برتراند (1357). «جهانی که من می‌شناسم» ترجمه: روح‌الله عباسی. تهران: کتابهای جیبی.

فتاحی، رحمت‌الله؛ رجبعلی بگلو، رضا؛ آخشیک، سمیه سادات (1393). «گذری و نظری بر گذشته، حال و آینده کتابداری و اطلاع رسانی در ایران : نگاهی به شکل‌گیری، دستاوردها و چالش‌های توسعه علم اطلاعات و دانش‌شناسی». شیراز: نامۀ پارسی. [بخش سوم: رشد فعالیت‌های حرفه‌ای]

فتاحی، رحمت‌الله (1393). «من، یا ما؟ در مقابل هم، یا با هم؟». سخن هفته لیزنا، شماره 181. (15/2/1393).

فتاحی، رحمت‌الله. «ارتقای جایگاه انجمن، ارتقای جایگاه حرفه است» لیزنا، 13/2/1389.

سوهانیان حقیقی، محمد؛ فتاحی، رحمت‌الله و آزاد، اسدالله (1385). «مطالعه و نظرسنجی در باره نقش و عملکرد انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران»، کتابداری و اطلاع رسانی، دوره 9، ش 4.

میرهادی، توران؛ ضرابی، سیمین (1388). «مادر و خاطرات پنجاه سال زندگی در ایران». تهران: نشر قطره.

Reasons College Students Should Be in Professional Organizations

American Library Associations for Members

American Mathematic Association / Why Join a Professional Society?

Benefits of Joining a Professional Association

Discover the benefits of joining a professional association

Financial Professionals: The Benefits Of Joining An Association

Founding of the American Library Association

Member Benefits for American Nurses Associations

Member Value Programs (MVP) in American Library Associations

Professional association

Why Join a Professional Association?

Why Should I Join a Professional Association?

[1]Melvil Dewey

[2]Justin Winsor

[3]C. A. Cutter

[4]Samuel S. Green

[5]James L. Whitney

[6] برای مطالعه بیشتر به سرمقاله‌های خبرنامه انجمن در سالهای اولیه دهه 1380 به قلم دکتر رحمت‌الله فتاحی مراجعه کنید.

فاطمه پازوکی