مدرسه تابستاني خواندن در یک نگاه
15 ـ 25 شهریور 1394؛ مشهد مقدس
مقدمه
ارتقای فرهنگ مطالعه یکی از مهم‌ترین وظایف نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. وارد کردن کتاب‌خوانی در سبک زندگی روزمرة مردم یکی از اهداف کلیدی است که از طریق برنامههای مختلف پی‌گیری می‌شود؛ برنامه‌هايي ذيل «طرح ملي خواندن». از جمله برنامه‌هاي طرح ملي خواندن، ارائه آموزش‌هاي لازم در حوزه «ترويج خواندن» به كتابداران، به‌منظور اجرای موفقیت‌آمیز طرح‌های ترویج خواندن در سطوح مختلف است. در اين گزارش، معرفي مختصري از برنامة «مدرسة تابستاني خواندن» به عنوان يكي از دوره‌هاي آموزشي ترويج خواندن به كتابداران داوطلب، ارايه مي‌شود.
مدرسه تابستاني
يك قالب آموزشي جهاني كه در ايران كمتر شناخته شده، مدرسة تابستاني (Summer School) است. در مدارس تابستاني آموزش‌هاي تخصصي و عميق كوتاه‌مدتي فراهم مي‌شود. اين دوره‌ها تنها محدود به مباحث نظري نيست و در كارگاه‌ها و فضاهاي غيررسمي، از ظرفيت اشتراك تجارب و تضارب آرا نيز بهره‌مند است. از ديگر ويژگي‌هاي مدارس تابستاني اين است كه به‌رغم ظرفيت محدود، داوطلبان زيادي علاقه‌مند به شركت در آن هستند بنابراين فرایندی رقابتی براي انتخاب پذيرفته‌شدگان تعريف مي‌شود. برنامة «مدرسة تابستاني خواندن» نهاد، نخستين مدرسه تابستاني ايران در حوزة كتابداري و اطلاع رساني به‌شمار مي‌رود.
مروجان خواندن
محور اصلی آموزش‌های این دوره، ترویج خواندن است و خروجی نهایی آن، «مروجان خواندن» خواهد بود. مروج خواندن نیروی مشتاق و متخصصي است که با توجه به شناخت مخاطبان محلی، برنامههای ترویج خواندن (معرفی کتاب، قصه‌گویی، اجرای نمایش خلاق،خواندن با خانواده و …) را طراحی و اجرا می‌کند. انتظار مي‌رود فعالیت‌های مروجان خواندن، اثری جدی و پایدار در ایجاد نسلی اهل مطالعه داشته باشد.
هدف غايي مدرسه تابستاني خواندن، استعداديابي و فراهم كردن زمينة شكوفايي مروجان خواندن در كشور است اما از آن‌جا كه ترويج خواندن، جوهرة كار كتابداران است و طبيعتاً هر كتابداري بايد مروج خواندن باشد، نهاد هيچ تفكيك شغلي ميان كتابدار و مروج خواندن قائل نيست بنابراين مسئوليت يا وظايف اداري ويژه‌اي براي پذيرفته شدگان مدرسه تابستاني خواندن تعيين نمي‌شود، اما با توجه به انگيزه شركت‌كنندگان و تبادل اطلاعات كاربردي ميان ايشان، توقع دارد پس از دوره شاهد پيشنهادها و اقدام‌هاي داوطلبانة چشم‌گيري از سوي ايشان باشد.
اهداف آموزشي
از مهم‌ترين اهداف آموزشي اين دوره مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد:
1. شناسايي وضعيت كنوني و اشتراك دانش در حوزه ترويج خواندن؛
2. آسيب‌شناسي مسائل ترويج خواندن؛
3. توليد محتواي بومي به عنوان مبناي عمل در اين بخش؛
4. طرح و برجسته‌سازي موضوع ترويج خواندن و تقويت فعالان آن؛
5. سنجش ظرفيت‌هاي ملي و زمينه‌سازي براي طرح سال ملي خواندن؛ و
6. استعداديابي و شبكه‌سازي نيروهاي داوطلب توانا در اين حوزه.
ثبت‌نام
تعداد 969 كتابدار براي شركت در مدرسه تابستاني خواندن داوطلب شدند، و در نهايت 657 پرونده به عنوان پایگاه داده نهایی به مرحله داوری راه يافت. اين افراد از تمام استان‌های کشور بوده‌اند. اطلاعات ثبت‌شده مربوط به 211 شهرستان در سراسر کشور است که فراگیری قابل قبولی را نمایش می‌دهد. کتابداران خانم استقبال بیشتری از ثبت نام داشته‌اند؛ از میان 657 داوطلب نهایی، 459 نفر از بانوان و 198 نفر از آقايان.
متوسط سن داوطلبان 34 سال است. جوان‌ترين ثبت‌نام‌كننده متولد سال 1370 بوده است (24 ساله) و مسن‌ترين ايشان در سال 1330 به دنيا آمده است (64 ساله).
وضعیت تحصیلی متقاضيان نیز به شرح زیر است: دکتری (1 نفر)، دانشجوی دکتری (17 نفر)، کارشناس ارشد (238 نفر)، دانشجوی کارشناسی ارشد (92 نفر)، کارشناس (269 نفر)، دانشجوی کارشناسی (9 نفر) و کاردانی (31 نفر).
ارزیابی
با توجه به تصمیم اتخاذ شده مبنی بر پراکندگی شرکت‌کنندگان از سراسر کشور، به منظور رعایت عدالت آموزشی و برخورداری تمام استان‌ها از زیرساخت‌های لازم برای برنامههای آتی، نخستین ملاک، ظرفیت هر استان برای خواهران و برادران متناسب با تعداد كتابداران است. جدول ظرفیت استان‌های کشور تعیین شد.
همچنين دو ظرفیت اضافه در هر دوره به‌طور ویژه برای همکاران معلول در نظر گرفته شد و برای دو همکار ستاد ظرفیتي اختصاص يافت. شايان ذكر است تعدادي ظرفیت میزبانی در اختیار استان برگزارکننده دوره قرار گرفت كه توسط همكاران استان، نمايندگان كانون پرورش فكري كودكان شهرستان مشهد، كتابخانه آستان قدس رضوي استفاده شد.
داوري
نخستین جلسه کارگروه داوری، چهارشنبه 14 تیر تشکیل شد و طی مجموع جلسات بعدی، نسبت به تعيين تركيب داوران، ضريب دروس و فرايند ارزشيابي اخذ تصميم شد و به تبع آن هيات داوران متشكل از هفت متخصص، به بررسي پرونده‌ها و اعطاي امتياز پرداخت. داوري هر محور براي تمامي داوطلبان توسط يك داور و به‌صورت ناشناس انجام شد تا نتايج با ديد يكسان حاصل شود و به عدالت نزديك‌تر باشد. در نهايت، امتيازهاي خام به صورت نمرة معيار (Z) و نمرة تراز (T) درآمده و استاندارد شده است. بر اين اساس، ميانگين نمرات كل داوطلبان و انحراف معيار اهميت يافته و اگر داوطلب در نمره‌اي امتياز بالا كسب كند كه ميانگين آن امتياز براي ساير داوطلبان كم بوده، تأثير مثبت بيشتري در نمره خود دريافت مي‌نمايد.
با توجه به وزن تعيين شده براي هر محور، ميانگين موزون نمرات محاسبه شده است و در نهايت، چنانچه داوطلب در بازة زماني تمديد ثبت‌نام كرده باشد، همان‌طور كه هنگام تمديد مهلت توضيح داده شد، پنج درصد از امتياز كل او كسر شده است. بر اساس اين نمرة نهايي، رتبه كشوري داوطلبان مشخص شده است.
برنامه اجرايي
فعالیت‌های تكميلي
مراسم افتتاحیه و اختتامیه در هر دو دوره با حضور مقامات مسئول نهاد و متخصصان موضوعي برگزار شد. در اين برنامه‌ها شاهد نمايش انيميشن و تحليل آن، برگزاري شب شعر، نشست كتابخوان ويژه مدرسه تابستاني خواندن، مسابقه «یک دقیقه یک کتاب سرنوشت‌ساز» و… بوديم.
در ابتداي دوره، اهداف و انتظارات مدرسه تابستاني تبیین و جایگاه این دوره آموزشی در منظومه فعالیت‌های ترویج خواندن نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اظهار شد.
محتواهاي آموزشي تكميلي در قالب بسته‌های آموزشی (کتاب، نشریه، لوح فشرده حاوی مجموعه مقالات، بولتن و …) در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت. همچنین برنامههای جنبی مانند نمایش فیلم، دیدار شخصیت‌ها و… طراحی شد. همچنين منابع پژوهشي مرتبط با خواندن در اختيار شركت‌كنندگان قرار گرفت. با استفاده از اين منابع و همفكري ميان فراگيران، آزمون به صورت مفهومي و حين دوره برگزار شد. به اين صورت كه سوالات مطرح شده توسط اساتيد در اختيار شركت كنندگان قرار مي‌گرفت و تا ساعت 23:59 فرصت داشتند به آن پاسخ دهند.در پايان، پس از برگزاري آزمون تنديس و گواهینامه حضور در دوره نیز به شرکت‌کنندگان تقدیم شد.
