انجمن کتابداری و اطلاع رسانی شاخه خراسان، همایش « راهکارها و روش های خدمات تخصصی و شخصی سازی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی» را در ۴ اسفند ۱۳۹۲ برگزار نمود. میهمانان ویژه این همایش آقای دکتر ” ابوالفضل حسن آبادی” و آقای ” محمد مشایخی” بودند. این همایش روز یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۲ از ساعت ۹ الی ۱۱:۳۰، در آمفی تیاتر دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. در ابتدا دکتر رحمت الله فتاحی رییس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی شاخه خراسان به اهمیت نفش کتابخانه هایی تخصصی در ارایه خدمات بهتر به مخاطبان، براساس نیازهای خاص کاربران اشاره نمود. و همچنین بیان داشتند: کاری که کتابخانه‌ها در مقایسه با خدمات سنتی و عمومی بایستی انجام دهند این است که خدمات تخصصی و شخصی سازی شده را تعریف کنند و در این جهت حرکت کنند،در غیر این صورت کاربرانی که غیرحضوری از خدمات کتابخانه‌ها استفاده می‌کنند نیز از دست خواهند رفت.
وی با اشاره به طراحی مکانیسم و سامانه خدمات تخصصی و شخصی سازی به ایجاد یک نظام یکپارچه با محوریت فرد در کتابخانه‌ها اشاره نمود که این سامانه امری طولانی است و برای یک مقطع خاص نیست.
دکتر فتاحی با بیان موضوع نوآوریهایی در زمینه خدمات تخصصی و شخصی سازی شده و توجه به نیازهای آموزشی و فعالیت و جستجو کتابدار برای نیازهای پژوهشی مخاطب به استفاده از خدمت RSS ،موبایل ، سیستم massaging و… اشاره نمود.
یکی از خدمات مهم در بحث کتابخانه تخصصی معرفی منابع مرجع است که به جریت می‌توان گفت نود درصد از اعضای هییت‌علمی با این منابع آشنایی ندارند و همچنین می‌توان در ارتباط با نیازهای خاص اعضاء رشته‌های خاص در اینترنت به جستجو پرداخت و منابع و اسلایدهای مرتبط با رشته را به آن‌ها معرفی نمود.
کتابدار کتابخانه تخصصی با وجود بحث تحریم می‌تواند پایگاه‌های مرتبط با رشته خاص،که مقالات رایگان دارند را شناسایی نماید.
دکتر فتاحی با اشاره به بحث تحلیل مدارک مرتبط خاطرنشان کرد کتابدار کتابخانه تخصصی با توجه به بحث خدمات تخصصی باید، مدارک تخصصی (چاپی و الکترونیکی) به کاربران تحویل دهد و با ارایه مشاوره اطلاعاتی و پژوهشی به اعضای هییت‌علمی و ایجاد پروفایل کاربران کتابخانه مانند یک پزشک عمل کند که پرونده بیمار را در دست دارد.
بعد از جناب آقای دکتر رحمت‌الله فتاحی، ریسمانباف دانشجوی دکتری دانشجوی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد درباره موضوع چرایی خدمات شخصی سازی شده در کتابخانه‌ها به سخنرانی پرداخت.
ریسمانباف با تعریف خدمت اطلاعاتی به عنوان ارایه اطلاعات یا واسطه‌گری بین منابع اطلاعاتی و کاربر ، که حد اعلای این خدمت زمانی است که با ارایه محصول برانگیختی در مشتری به وجود می‌آید.
وی با اشاره به اینکه مفهوم خدمت اجتناب‌ناپذیر است اظهار کرد، هر نظام اطلاعاتی بدون کاربر بی‌مفهوم خواهد بود اما با وجود کلیدی بودن واژه خدمت ، متأسفانه اولین کارهای جدی برای مفهوم‌پردازی، مفهوم خدمت در رشته در دهه ۱۹۹۰ به بعد بوده است و این باعث خطاهایی در پیشینه‌ی رشته شده است.
ریسمانباف با ارایه تاریخچه‌ای به اهمیت موضوع خدمات تخصصی پرداخت،اولین تحولاتی که در خدمات حرفه به وجود آمد در اواخر قرن نوزدهم بود. به خصوص اتفاقاتی که از ۱۸۷۶ به بعد بود که بیشتر در این زمان تمرکز بر خدمات فنی بود و به طور کلی در مرحله اول خدمات رشته ، عمومی گرایی خیلی باب بوده است و کتابخانه‌های نسل اول بیشتر خدماتشان در سطح عمومی بود و به طور گسترده در سطح تخصصی وارد نمی‌شدند.
در سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ به طور ملایم خدمات مرجع و آموزش کاربر مطرح می‌شود و مقداری سطح تخصصی تر و عمیق تری از خدمات کتابخانه‌ها را شاهد هستیم. اما در این سال‌ها حرکت به سمت تخصصی شدن وجود ندارد.
دهه‌ی ۱۹۶۰ تحت تأثیر بحث سیستم گرایی بود به گونه‌ای که نه تنها هدف خدمتگرایانه رشته را محقق نکرد بلکه به خاطر تأکید بیش از حدی که روی نقش سیستم وجود داشت تقریباً خدمات رشته از وجه انسانگرایانه خود فاصله گرفت.
در دهه‌ی ۱۹۷۰ اولین اصطلاحات در مفهوم خدمت در رشته اتفاق می‌افتد و با نقد سیستم گرایی و رفتن به سمت کاربر گرایی اولین بارقه‌های شخصی سازی خدمات را می‌بینیم.
در اواسط دهه‌ی ۱۹۹۰ به بعد با ظهور جامعه شبکه‌ای، بین بحث سازمان‌دهی اطلاعات و بحث خدمت به مشتری تفاوتی که باید باشد وجود ندارد، یعنی اگر پیش از این زمان به استانداردسازی توصیف منابع تاکید می‌شد از این سال به بعد با مطرح‌شدن بحث وب و با وجود فراوانی اطلاعات در دنیای وب و کاربران استاندارد کنار گذاشته شد.
تحولات یک دهه‌ی اخیر مانند حرکت پرشتاب فناوری اطلاعات از شخصی بودن به تعاملی، دانش مداری و حریم حرفه‌ای کاربران که بیشتر هم ناشی از تحولات خارج از حرفه بود و تحت فشار این تحولات، رشته به یک صورت‌بندی مناسب تری از مفهوم خدمت رسید.
ریسمانباف با بیان اینکه شخصی سازی خدمات هزینه‌های کتابخانه‌ها را در درازمدت کاهش داده است گفت: شخصی سازی خدمات همان راهی است که -بعد از حدود یکصدسال که از کتابداری نوین می‌گذرد – رشته پیدا کرده است، یعنی تأکید بر استانداردسازی خدمات فنی و شخصی سازی خدمات عمومی.
در ادامه دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی، مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی به نقش کتابخانه‌ها در گسترش آرشیو و تاریخ شفاهی و ارتباط منسجم علم اطلاعات و دانش شناسی تاکید کرد و نقش کتابخانه‌ها را در اطلاع‌رسانی مراکز آرشیوی مهم دانست.
وی با بیان اشتراکات کتابخانه و آرشیوها و ارایه خدمات تخصصی آرشیوها اظهار داشت که در ایران آرشیوهای ما مخاطبان خاص دارد و مردم عادی کمتر به آرشیوها مراجعه می‌نمایند، درحالی‌که در دنیا مانند انگلستان افراد عادی و مخاطبان کتابخانه‌ها به آرشیو مراجعه می‌کنند.
وی گفت: آرشیو اسناد عمومی، اسنادی است که در بین مردم است و افراد در زندگی روزانه خود اسناد زیادی را تولید می‌کنند اما این اسناد در کشور ما به معنای خاص در اختیار مردم است و هیچ سازمانی مسیولیت جمع‌آوری این‌ها را ندارد. آرشیو یعنی منابعی که در اختیار افراد هست ولی از آن اطلاعی ندارند، ما می‌توانیم از طریق کتابدارانی که می‌توانند یک آرشیویست باشند در کتابخانه عمومی این مبحث را باز کنیم و از کتابخانه‌های عمومی به عنوان ابزاری برای اطلاع‌رسانی و تخصصی گرایی در خدمات استفاده کنیم.
حکم‌آبادی با اشاره به اهمیت بحث ارتباط آرشیو با کتابخانه‌های عمومی اظهار داشت که برای برقراری ارتباط بیشتر آرشیوها و کتابخانه‌ها یک سند چشم‌انداز و یک برنامه راهبردی داشته باشیم و برای کتابداران کارگاه‌های آرشیوی برای آشنایی با اسناد و منابع برگزار نماییم تا نگاه کتابداران تخصصی تر گردد.
در ادامه دکتر محمدحسین دیانی ضمن بیان اهمیت خدمات تخصصی سازی و شخصی سازی شده در کتابخانه‌ها و اهمیت تخصص موضوعی کتابداران به نقش فناوری‌های عصر حاضر و نقش ارتباطی آن‌ها اشاره کرد.
وی تصریح کرد: از گام‌های مهم در بحث خدمات تخصصی سازی و شخصی سازی شده در کتابخانه، پایان‌نامه‌های دانشجویان در ارتباط با طرح کتاب من است.
در ادامه جناب آقای مشایخی در رابطه با خدمات تخصصی در کتابخانه آستان قدس گفت:
تقریباً از اواسط دهه هفتاد بحث کتابخانه‌های تخصصی در مجموعه آستان قدس به وجود آمد و ایجاد کتابخانه‌هایی از جمله کتابخانه تخصصی امام رضا(ع)،جغرافیا،تاریخ، موزه که در مقطعی در سه مرکز کتابخانه مرکزی در ساختمان بنیاد پژوهش‌های و در موزه مرکزی این کتابخانه‌ها ایجاد شد و به خدمات پرداخت.
هدف از ایجاد این کتابخانه‌ها ایجاد مرکزی برای محققان و پژوهشگران حوزه‌ای خاص برای انجام پژوهش و سهولت استفاده از منابع بود. در اواخر دهه هشتاد این روند ادامه پیدا کرد و با ایجاد کتابخانه‌های تخصصی دیگری ازجمله کتابخانه‌های تخصصی قرآن و حدیث، ادبیات، اقتصاد اسلامی، مطبوعات به اوج خود رسید.
در انتخاب منابع این کتابخانه‌ها مشاورینی همکاری دارند که هم در زمینه‌ی انتخاب و گزینش منابع و هم در رابطه با خدمات خاص و ویژه به محققان همکار و هم یار کتابداران هستند. یکی دیگر از ویژگی‌های خدماتی که در کتابخانه‌های تخصصی ارایه می‌شود انواع منابع با کمترین زمان است، محققین می‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند.
*دانشجوی کارشناسی علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)