بررسی طرح‌های تاریخ شفاهی کتابداری و اطلاع‌رسانی (۱)
«تاریخ شفاهی انجمن کتابداری پزشکی»
پیمانه صالحی[۱]
رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی[۲]، با ماهیت میان‌رشته‌ای، به‌منظور یافتن راه‌حل‌هایی برای رفع مسایل کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی علوم پزشکی و بهداشتی، کاربرد گسترده فناوری اطلاعات درزمینه‌های پزشکی، و تربیت متخصصانِ این حوزه، شکل گرفته است. علاوه‌بر کتابخانه ملی پزشکی آمریکا[۳] که نقش بسیار مهمی در ایجاد تحول و توسعه خدمات کتابداری پزشکی در جهان ایفا کرد، تشکیل انجمن کتابداری پزشکی نیز به رشد کمی و کیفی این رشته کمک شایان توجهی کرد.
انجمن کتابداری پزشکی آمریکا[۴]، به‌عنوان انجمن کتابداران پزشکی، سال ۱۸۹۸ توسط چهار کتابدار و چهار پزشک در دفتر مجله پزشکی فیلادلفیا[۵] تشکیل شد. این انجمن که منحصراً برای اهداف علمی و آموزشی سازماندهی شده است، برنامه‌های متنوعی را در راستای خدمت به نیاز متخصصان اطلاع‌رسانی پزشکی ارایه می‌کند. انجمن کتابداری پزشکی با بیش از ۱۱۰۰ موسسه و ۳۶۰۰ عضو (در پنج سطحِ عضویت)، توسط اعضای هییت‌مدیره اداره می‌شود. ۲۳ بخش فعال در انجمن، نمایانگر گستره موضوعات تخصصی در حوزه کتابداری پزشکی است. گروه‌های علاقه‌مندی‌های[۶] ویژه نیز با هدف به‌اشتراک‌گذاری علایق اعضاء با یکدیگر، به موازات بخش‌های اصلی به فعالیت ادامه می‌دهند. نشریه انجمن کتابداری پزشکی، بولتن انجمن و خبرنامه ماهانه، از جمله انتشارات انجمن است.
طرح تاریخ شفاهی انجمن کتابداری پزشکی[۷] از سال ۱۹۷۷، به پیشنهاد یکی از اعضای هییت‌مدیره به نام آنا کِرکر[۸]، با هدف تبیین تاریخ کتابداری علوم بهداشت و سلامت از دیدگاه اعضای قدیمی و فعالان این حوزه به اجرا درآمد و انجام مصاحبه درزمینه موضوعات مرتبط با این طرح، همچنان ادامه دارد. در این طرح علاوه‌بر مصاحبه با کتابداران پیش‌کسوت، با سه گروه از متخصصان کتابداری پزشکی و سلامت به شرح زیر مصاحبه تاریخ شفاهی انجام شده است:
- کتابداران کتابخانه‌های دانشکده‌های پزشکی جنوب آمریکا؛
- اطلاع‌رسانان بخش سرطان در کتابخانه‌های آمریکا؛
- کتابداران کتابخانه‌های دانشکده‌های دامپزشکی.
انجمن کتابداران پزشکی درصدد است تا در آینده، با گروه‌های دیگری نیز مصاحبه انجام دهد. این انجمن مصاحبه‌ها را مطابق با رهنمودهای انجمن تاریخ شفاهی آمریکا به انجام رسانده است. نکات زیر درزمینه مصاحبه‌های انجمن قابل‌ذکر است:
- جلسات مصاحبه در مکانی که مصاحبه‌شونده تمایل داشته باشد، برگزار می‌شود.
- محدودیتی درزمینه تعداد جلسات مصاحبه وجود ندارد و از یک تا چندین جلسه را شامل می‌شود.
- مصاحبه‌کنندگان، گفتارنویسان، تصویربرداران و همکاران طرح، دوره‌های آموزشی را در انجمن تاریخ شفاهی آمریکا و زیر نظر تاریخ‌شفاهی‌نگاران متخصص گذرانده‌اند.
- از فایل‌های صوتی مصاحبه‌ها نسخه‌های پشتیبان تهیه می‌شود.
- اصل مصاحبه‌ها در انجمن کتابداری پزشکی حفظ و نگهداری می‌شود و نسخه‌های کپی به کتابخانه ملی پزشکی ارسال می‌گردد.
- بر تکمیل فرم رضایت انجام مصاحبه و توافقنامه آگاهانه بهره‌برداری از مصاحبه‌ها توسط مصاحبه‌شوندگان تأکید شده است.
- اطلاعات کتابشناسی مصاحبه‌ها در قالب فهرست‌های توصیفی و تحلیلی، در وبگاه انجمن درج شده است.
- انتشار مصاحبه به هر شکل، براساس فرم‌های بهره‌برداری از مصاحبه‌ها صورت می‌پذیرد و متن مصاحبه پیش از هر اقدامی، به‌منظور بررسی و تایید برای راوی ارسال می‌گردد.
- اگر مصاحبه‌شونده بخش مربوط به انتشار آنلاین را تایید کرده باشد، متن مصاحبه بر روی وبگاه انجمن منتشر می‌شود.
- شماری از مصاحبه‌ها با کسب اجازه از مصاحبه‌شوندگان، به‌صورت کتاب یا مقاله، به شکل کاغذی منتشر می‌شود.
- اگر مصاحبه‌شونده کل مصاحبه یا بخش‌هایی از آن را برای استفاده به هر شکل ممنوع کرده باشد، مصاحبه مهر و موم شده و در آرشیو انجمن نگهداری می‌شود.
- در ابتدای مصاحبه‌های منتشرشده، شرح زندگینامه راوی و بخش‌های منتخب مصاحبه جانمایی می‌شود.
- ویراستاری خاصِ مصاحبه‌های تاریخ شفاهی در متون اِعمال می‌شود، ولی حالت گفتاری متن حفظ می‌گردد.
- دستنامه تاریخ شفاهی انجمن کتابداری پزشکی[۹]، سال ۱۹۷۸ به‌صورت کتاب از سوی انتشارات انجمن چاپ شد و آخرین ویراست آن سال ۲۰۱۷ منتشر گردید.
در مجموع می‌توان این‌طور بیان کرد که فرآیند پژوهش تاریخ شفاهی در انجمن کتابداری پزشکی آمریکا، به دلیل جامعیت و توجه به همه نکات علمی و فنی تاریخ شفاهی در مراحل مختلف آن (پیش از مصاحبه، در حین مصاحبه و پس از مصاحبه)، می‌تواند به‌عنوان الگو برای سایر طرح‌های تاریخ شفاهی کتابداری و اطلاع‌رسانی مدِ نظر قرار گیرد. تعدادی از انجمن‌های علمی در آمریکا نیز اظهار علاقه کرده‌اند که از روش اجراشده در این انجمن، به‌منظور گردآوری داده‌های تاریخ شفاهی، بیاموزند و دستنامه تاریخ شفاهی انجمن کتابداری پزشکی را به‌عنوان مبنای کارشان قرار دهند.
[۱] نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی؛peymane.slh@gmail.com
[۲] Medical Library and Information Science
[۳] National Library Medical (NLA)
[۴] Medical Library Association (MLA)
[۵] Philadelphia Medical Journal
[۶] Special Interest Groups (SIG)
[۷] MLA : Publications : MLA Oral Histories (mlanet.org)
[۸] Ann Kerker
[۹] The Medical Library Association Oral History Project Manual