با همه‌گیری جهانی[1] کووید-19 اوضاع پیچیده و عجیبی بر کشورها، جوامع و به تَبَع آن، سازمان‌ها و البته کتابخانه‌ها حاکم شده است. عجیب از این نظر که تا پیش از این همه‌گیری، «تجربه جهانی» کم‌رنگ و ناچیزی از مواجهه جوامع با یک ویروس وجود داشت یا آن تجربه به کشورهای خاصی محدود بود؛ نه اینکه یک ویروس در زمانی کمتر از 2 ماه همه کشورها را آلوده و درگیر کند. این نشان می‌دهد ما در جهانی درهم‌تنیده و چند‌وجهی و درهمکنشی زندگی می‌کنیم. ویروسی توانسته نظام‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی و علمی را تحت تأثیر خود قرار بدهد و تاحدود زیادی جبهه مشابهی در بیشتر کشورها برای صف‌آرایی و مقابله پیشِ چشمِ خود ببیند؛ رعایت فاصله فیزیکی و اجتماعی، رعایت بهداشت فردی، و پوشیدن ماسک. برای انسان که موجودی است اجتماعی این توصیه یعنی تعطیلی اجتماع‌ها و یعنی بحران که بحران کوچکی به شمار نمی‌رود.
به‌صورت کلی هر جامعه‌ای به صورت غيرمنتظره، بحران‌هايی را تجربه می‌کند و ممكن است اين حوادث ناشی از يک پديده طبيعی، يک حادثه صنعتی يا يک شكست فناورانه و يا حادثه‌ای انسانی یا یک بیماری باشد که عملكرد عادی جامعه را مختل می‌کند (شمسی، 1397). اما واگیری جهانی یا پاندمی ویروس کووید-19 به‌دلیل ویژگی‌هایی که دارد به تعطیلی مکان‌های عمومی، سالن‌های اجتماع، مراکز تفریحی، فرهنگی و علمی، و البته کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی کشیده شده است. این تعطیلی یا کاهش ساعت‌های ارائه خدمات حضوری باعث شده برخی از این سازمان‌ها مثل کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، دست‌ِکم به فرصت‌های ارائه شده توسط فضای مجازی برای ارائه خدمات روی بیاورند و خدمات خود را از طریق این ابزارهای فناورانه دنبال کنند. شاید بتوان آن را یک فرار دانست برای غلبه بر محدودیت‌ها و چالش‌های موجود که عمدتاً از سوی فناوری تحمیل شده است و حتی شاید بتوان آن را فراری رو به جلو در نظر گرفت.
از سوی دیگر، وظایف و مسئولیت‌های کتابخانه‌ها و کتابداران در مواجهه با بحران‌ها (به‌طور کلی) موضوع قابل توجهی بوده و تلاش‌های فراوانی در این زمینه انجام شده است. در این میان، برخی انجمن‌های علمی و حرفه‌ای به دنبال تأمین آینده خدمات کتابخانه‌ها و گسترش و بهبود نفوذ آنها در جامعه در این بحران بوده‌اند. برای نمونه ویت و اسمیت[2] (2019) به تلاش‌های فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های کتابداری (ایفلا) برای پر رنگ کردن نقش و اهمیت کتابخانه‌ها در مواجهه با بحران‌ها اشاره می‌کنند. آنها با استناد به اهداف سند 2030 سازمان ملل در تأمین دسترسی به اطلاعات، بهبود ساختارهای آموزشی و نقش اجتماعی کتابخانه‌ها، ارائه راه‌حل‌هایی برای روبرویی با دشواری‌های جهانی و دسترسی به مجموعه‌ها و خدمات و هدایت جامعه کتابخانه‌ها برای ارائه خدمت به مردم، جامعه و فرهنگ‌ها را مورد توجه قرار داده‌اند. از این‌رو، بررسی فعالیت کتابخانه‌ها بویژه کتابخانههای دانشگاهی برای ارائه خدمت برای جامعه کنونی و آینده می‌تواند اهمیت بسیار زیادی داشته باشد.
یکی از محورهای اصلی در هر بحرانی، تأثیر آن بر نحوه و نوع درک و تعیین کنشگران، نظام‌ها، یا حوزههای متأثر از بحران است زیرا بحران‌ها همواره بر هویت و حیات فردی و اجتماعی و شرایط زیستی انسان‌ها تأثیر می‌گذارند (نوذری، 1384). این که سازمان‌ها با این بحران‌ها چگونه روبر می‌شوند به آموزش‌ها و اقدام‌هایی باز می‌گردد که برای مواجهه با این بحران‌ها فرا گرفته‌اند. از سوی دیگر، کتابخانه‌ها همیشه بهعنوان نهادهایی که گرایش‌های اجتماعی و عملکردهای فرهنگی دارند هنگام روبرویی با بحران‌ها، مجموعه‌ها، خدمات و فعالیتهای علمی و فرهنگی خود را در جنگ، انقلاب، مهاجرت، بلایای طبیعی، آشفتگی اقتصادی و دیگر بحران‌ها «معنابخشی» می‌کنند. یعنی به جای اینکه جای خالی خود را برای این بحران‌ها ببینند، سراغ این می‌روند که برای بحران چه کارهایی از دست‌شان بر می‌آید. یکی از اقدام‌هایی که کتابخانه‌ها هنگام بحران‌ها می‌توانند دنبال کنند این است که برای دسترسی به مجموعه‌های کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی «ارزش افزوده» ایجاد نمایند. از این‌رو، کتابخانههای عمومی بهعنوان نهادهایی اجتماعی لازم است زمینه گفتگوی فرهنگی، ارزشی و دیگر سودمندی‌های اجتماعی همچون فراهم‌آوری، تولید، ذخیره‌سازی و سازماندهی، و اشاعه دانش و ایده را نیز فراهم کنند (ویت و اسمیت، 2019). به بیان دیگر، چاره‌اندیشی درباره شیوه روزآمدسازی، تغییر، بازآرایی و توقف برخی خدمات و فعالیت‌ها در کتابخانه‌ها امری بسیار پسندیده و مطلوب است. در این حالت است که می‌توانیم انتظار داشته باشیم، شعار یا قانون «کتابخانه سازواره‌ای پویاست[3]» محقق شود. این در حالی است که به دلیل شرایط ایجاد شده در بحران‌ها، حوزه‌هایی از خدمات و فعالیتهای جدید برای ارائه به جامعه گشوده می‌شود و استفاده از فرصت موجود می‌تواند همپایی با تغییرات بوجود آمده در جامعه را تسهیل کرده و حتی ظرفیت‌های جدیدی برای ارائه خدمات اطلاعاتی و اجتماعی بیافریند.
قصد من از این نوشته توجه به چالشی است که کتابخانههای دانشگاهی بویژه در ایران در مواجهه با بحران آن را احساس کرده‌اند یا می‌توان گفت به سبب همین بحران، این چالش نمود بیشتری پیدا کرده است. برای همین، لازم می‌دانم ابتدا کمی درباره ضرورت‌های موجود در فضا یا زیست‌بوم این کتابخانه‌ها در جهان سخن بگویم. این کتابخانه‌ها در سراسر جهان خدمات و فعالیتهای گوناگونی برای جامعه علمی و حرفه‌ای ارائه کرده و می‌کنند. این فعالیت‌ها و خدمات دربرگیرنده خدمات آموزشی، پژوهشی، مدیریت اطلاعات و نظام‌های اطلاعاتی، مدیریت داده، اطلاعات و دانش، علم‌سنجی، آگاهی‌رسانی، انتشار و تبلیغ و دیگر خدمات اطلاعاتی است. با وجود بحران همه‌گیری کووید-19، همه یا دست کم بسیاری از خدمات اطلاعاتی این کتابخانه‌ها تحت تأثیر قرار گرفته است و این فعالیت‌ها تغییرهایی بنیادینی به خود دیده‌اند. این تغییرها به این دلیل اتفاق افتادند که سهم و نقش این کتابخانه‌ها در تولید و بازتولید دانش و ایده در موسسه‌های آموزشی و پژوهشی بسیار پررنگ است و تعطیلی دائم یا موقت این خدمات ضربه بزرگی به فعالیتهای آموزشی و پژوهشی می‌زند. باید این را هم اشاره کرد که امروزه بیش از پیش، از «ارزش کتابخانههای دانشگاهی[4]» برای ذی‌نفعان سازمانی، مدیران بالادستی و سایر افراد پرسش می‌شود. انجمن کتابخانههای دانشگاهی (اِی‌سی‌آر‌اِل) در گزارش پژوهشی که توسط کاناوِی[5] و همکارانش (2017) و به‌صورت اقدام‌پژوهی انجام شد، شش حوزه موضوعی با اولویت بالا را برای کتابداران و مدیران کتابخانههای دانشگاهی به شرح زیر معرفی می‌کنند:
- برقراری ارتباط برای بیان مشارکت کتابخانه در دانشگاه؛
- انطباق ارزیابی کتابخانه با مأموریت موسسه؛
- گنجاندن داده‌های کتابخانه گردآوری داده‌های موسسه؛
- کمی‌سازی تأثیر کتابخانه بر موفقیت دانشجویان؛
- بهبود آموزش و یادگیری؛
- همکاری با ذی‌نفعان آموزشی.
از میان این حوزههای موضوعی کمی‌سازی تأثیر کتابخانه بر موفقیت دانشجویان، بهبود آموزش و یادگیری و همکاری با ذی‌نفعان آموزشی جزو مواردی هستند که برای ذی‌نفعان و مخاطبان اصلی دانشگاه‌ها یعنی استادان و دانشجویان اهمیت دارند. این حوزههای موضوعی تنها به ایِ‌سی‌آر‌اِل محدود نیست. انجمن کتابخانههای دانشگاهی و پژوهشی[6] نیز در گزارشی، ارزش‌های خدماتی که کتابخانه‌ها در کشور بریتانیا برای پژوهشگران فراهم می‌کنند، مشارکتی که برای بهبود عملکرد پژوهشی موسسه خود بوجود می‌آورند، و ویژگی‌های کلیدی پشتیبانی پژوهشی موفق از دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی را به شرح زیر بر می‌شمرد:
- کتابخانههای خوب به مؤسسه‌ها کمک می‌کنند تا پژوهشگران برتر را استخدام و حفظ کنند؛
- کتابخانه‌ها به پژوهشگران کمک می‌کند تا پژوهانه[7] و قراردادهای پژوهشی به دست آورند؛
- كتابخانه‌ها فناوري‌هاي جديد و مدل‌هاي جديد ارتباط علمی را ترویج و بهره‌برداري می‌کنند؛
- واسپارگاه، مشاهده‌پذیری موسسه را افزایش داده و پروفایل پژوهشی آن را بهبود می‌بخشند؛
- كتابخانه‌های برون‌نگر[8] در طرح‌های سازمانی نقش دارند؛
- کارمندان متخصص با گروه‌های دانشگاه همکاری می‌کنند؛
- ارتباط با پژوهشگران باعث افزایش ارزش خدمات کتابخانه می‌شود؛
- فضاهای اختصاصی، محیط کار بهتری برای پژوهشگران فراهم می‌آورد؛
- دسترسی آسان به محتوای با کیفیت، بنیان کلیدی پژوهش است؛
- كتابخانه‌ها تجسم فیزیکی ارزش‌هاي دانشگاهی علمی هستند.
همه این ارزش‌‌ها و این حوزههای موضوعی را می‌توان به تأثیر کتابخانههای دانشگاهی در دو حوزه «آموزش و پژوهش» پیوند زد. با در نظر گرفتن این نکته که همه‌گیری کووید-19 تأثیر بسیار زیادی در برگزاری تجمع‌های آموزشی و پژوهشی داشته است، بهنظر میرسد چاره برای غلبه بر محدودیت‌های موجود، تغییر باشد؛ تغییری هدفمند به‌سوی غلبه بر شرایط تحمیلی و موجود و بهره‌برداری حداکثری از آموزش مجازی و البته تسهیل‌گری مجازی در پژوهش. خلاصه نتایج پژوهشی که در دست انجام داشتیم (رجبعلی بگلو، آخشیک و رستمی، در دست انتشار[9]) نشان داد برای پشتیبانی از دو بال آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها، این کتابخانه‌ها در سراسر جهان[10] چه استراتژی‌هایی داشته و چه اقدام‌هایی انجام داده‌اند. قصد من از تدوین این مطلب برای نشریه شناسه، تأکیدی است بر شرایطی که کتابخانههای دانشگاهی در بُعد آموزش و پژوهش در ایران دارند و البته نگاهی به این قضیه که چرا کتابخانههای دانشگاهی در ایران در این دوران نمی‌توانند پیوندی میان آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزشی و پژوهشی ایجاد کنند.
نتایج پژوهشی که پیشتر گفتم، نشان داد می‌توان فعالیتهای کتابخانههای دانشگاهی در جهان در بُعد آموزش در این دوران را در چند اقدام زیر خلاصه کرد:
- ارائه خدمات نوآورانه برای پشتیبانی از آموزش و یادگیری؛
- طراحی و کاربست پلتفرم انتشار محتوای کلاس‌های آنلاین؛
- تهیه منابع ویدئویی آنلاین (مثل لایو اینستاگرام) برای استفاده آموزشی دانشجویان؛
- طراحی و اجرای ابزارهای تولید محتوای دیجیتال؛
- پلتفرم اشتراک رایگان محتوای درس‌ها؛
- ایجاد آزمایشگاه مجازی برای ساخت و اشتراک ویدئوهای آزمایشگاهی (با تأکید بر درس‌های عملی)؛
- راهنمای برگزاری کلاس و آزمون آنلاین برای استادان.
برای آشنایی کلی با این اقدام‌ها لازم است نگاهی به برخی از اقدام‌ها و برنامه‌های آموزشی داشته باشیم. یکی از این اقدام‌ها پلتفرم یا سامانه کلاس‌های آنلاین است که تقریباً در بیشتر کتابخانههای دانشگاهی جهان از سوی کتابخانه دانشگاهی اجرایی شده است. البته باید این را هم گفت که این اقدام به دوران همه‌گیری کووید-19 محدود نشده و به نظر میرسد کاملاً مشخص باشدکه چنین وظیفه‌ای پیش از این همه‌گیری نیز بر عهده کتابخانههای دانشگاهی بوده است. اما برای مقایسه، ببینیم کتابخانههای دانشگاهی در ایران از چه وضعیتی برخوردارند. نتایج پژوهش یاد شده نشان داد کتابخانههای دانشگاهی در ایران متولی اجرای چنین اقدام‌هایی نیستند و معمولاً این کار زیر نظر مراکزی همچون مرکز یادگیری الکترونیکی و خدمات آموزش مجازی و فناوری اطلاعات است که توسط معاونت آموزشی، معاونت پژوهشی یا مراکز فناوری اطلاعات دانشگاه اجرایی شده است. اما باید دید وضعیت رکن دیگر دانشگاه‌ها یعنی پژوهش کتابخانههای دانشگاهی در جهان چیست و این موسسه‌ها در این دوران چه اقدام‌هایی انجام داده‌اند. در بُعد پژوهش این اقدام‌ها بیشتر از سایر اقدام‌ها در این کتابخانه‌ها اجرایی شدند:
- تهیه برنامه‌ریز آنلاین[11] برای حمایت از فعالیتهای پژوهشی و تکالیف دانشجویان؛
- تهیه تقویم مجازی برای هدایت فعالیتهای پژوهشی در زمان مناسب؛
- طراحی پلتفرم داده‌های باز؛
- حمایت تیم سواد اطلاعاتی از پژوهشگران در انجام پژوهش؛
- راه اندازی شبکه اجتماعی متخصصان.
برای آشنایی کلی با یکی از مهم‌ترین این اقدام‌ها لازم است نگاهی به برخی از این اقدام‌ها و برنامه‌های پژوهشی بیفکنیم. برای نمونه، برنامه‌ریز آنلاین دانشجویان را برای اقدام به انجام فعالیتهای پژوهشی یاری می‌کند. برای توجه دقیق‌تر به این اقدام لازم است به بازنمون یکی از نمونه‌های برنامه‌ریز آنلاین در دانشگاه واترلو[12] در کشور کانادا بپردازیم. برای نمونه، در این دانشگاه برای تهیه کتابشناسی تحلیلی[13]، گزارش آزمایشگاه[14]، مقاله پژوهشی[15]، بازنمایی پروژه اس‌تی‌ای‌‌ام[16]، خلاصه خط‌مشی یا سیاست[17] (خلاصه مدیریتی)، مرور پیشینه[18]، بازنمون انتقادی[19]، و یک مقاله مروری[20] از یک ابزار برنامه‌ریز آنلاین استفاده می‌شود (به شکل 1 بنگرید).
شکل 1. نمایی کلی از برنامه‌ریزی آنلاین در وب‌گاه دانشگاه واترلو کانادا
همانگونه که در شکل بالا می‌بینید، این اجزا در وب‌گاه کتابخانه دانشگاهی واترلو تعبیه شده است که از اهمیت و جایگاه کتابخانه دانشگاهی در فعالیتهای پژوهشی در آن دانشگاه حکایت دارد. برای اینکه با جزئیات بیشتری با این اقدام آشنا شویم، یک نمونه از اجزای این برنامه‌ریز آنلاین را در ادامه با عنوان «گزارش آزمایشگاه» می‌توانید مشاهده کنید (به شکل 2 بنگرید).
شکل 2. برنامه‌ریز آنلاین برای «گزارش آزمایشگاه» در وب‌گاه دانشگاه واترلو کانادا
همانگونه که از تصویر بالا می‌توان به‌خوبی فهمید، این ابزار آنلاین به دانشجویان کمک می‌کند که برای انجام اقدام‌های آزمایشگاهی از این ابزار استفاده کنند. البته این کتابخانه حتی یک سیاهه وارسی برای ارائه گزارش آزمایشگاه نیز تدارک دیده است که با این سیاهه می‌توان اجزای گزارش را از راه دور بررسی و آن را ارزیابی و پایش کرد.
شکل 3. سیاهه وارسی گزارش آزمایشگاه در وب‌گاه دانشگاه واترلو کانادا
با در نظر گرفتن این قضیه که شرایط کتابخانه‌ها در کشورهای گوناگون متفاوت است، باید دید در ایران وضعیت کتابخانههای دانشگاهی چگونه است. نتایج پژوهش یاد شده نشان داد گاه در مورد ابزار برنامه‌ریز آنلاین، برخی از کتابخانههای دانشگاهی درک درستی نداشتند و گاه این کار از عهده و تعهد این کتابخانه‌ها خارج شده بود و یا در وب‌گاه کتابخانه قرار نداشت. البته بیشتر کتابخانه‌ها در دسته دوم قرار داشتند و چنین کاری بر عهده مرکز دیگری همچون معاونت پژوهشی گذاشته شده است.
همه این اقدام‌های آموزشی و پژوهش در کتابخانههای دانشگاهی در سراسر جهان در شرایطی انجام شده است که لازم بود دسترسی پژوهشگران به اطلاعات و داده‌ها از راه دور فراهم شود و چالش‌های حضور فیزیکی دانشجویان، پژوهشگران و استادان از این طریق برطرف شود. اما نکته مهمی در این میان وجود دارد و کتابخانههای دانشگاهی در ایران را در مقایسه با سایر کتابخانه‌ها در جهان متمایز و متفاوت می‌کند وضعیتی است که شاید آن را بتوان به وضعیت یک‌بام و دو هوای آموزش و پژوهش در دانشگاه‌های کشور تشبیه یا تمثیل کرد. به بیان دیگر، کتابخانههای دانشگاهی در ایران جایگاه واقعی خودشان را در آموزش و پژوهش هنوز پیدا نکرده‌اند و نگاهی که به این کتابخانه‌ها در ایران وجود دارد حاکی از توجه هدفمند به آموزش و پژوهش در بستر کتابخانه‌ها نیست. در واقع کتابخانه باید بستری باشد برای اینکه آموزش و پژوهش در مسیر و از چارچوب آن گذر کنند و به دست استادان و دانشجویان برسد.
تجربه‌های سایر کشورها نشان می‌دهد اگر هدف آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها را تربیت دانشجویان و تبدیل آنها به صنعت‌گران، انسان‌شناسان، فناوران، هنرمندان و به‌طور کلی متخصصان، حرفه‌مندان و پژوهشگران بدانیم، چاره‌ای نیست نقش پررنگ و شایسته‌ای برای کتابخانههای دانشگاهی در آموزش و پژوهش نظر داشته باشیم. اما شوربختانه اتفاقی که اکنون افتاده این است که کتابخانههای دانشگاهی در ایران سهم جدی و مشخصی از آموزش و پژوهش را به خود اختصاص نداده‌اند و گاهی برای این دو بال اصلی دانشگاه‌ها عنصری اضافی و زاید و حتی مزاحم تشخیص داده می‌شوند. نتیجه این می‌شود که بسیاری از آموزش‌هایی که در دوران بحران همه‌گیری کووید-19 در دانشگاه‌ها انجام می‌پذیرد پیوندی با منابع اطلاعاتی گردآوری و سازماندهی شده در کتابخانه‌ها ندارند و یا این پیوند با وجود نقش‌ها و کنش‌های سنتی این کتابخانه‌ها و شرایط بوجود آمده، با دشواری بسیار زیادی در اختیار پژوهشگران و استادان قرار می‌گیرد.
نکته مهم‌تر اینکه هنگامی می‌توان اطمینان پیدا کرد که سرانجام تأثیرگذار و پیروزمندانه‌ای برای آموزش و پژوهش در سطح دانشگاه اتفاق می‌افتد که یکپارچگی میان منابع اطلاعاتی گردآوری‌شده، خدمات اطلاعاتی قابل ارائه، دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی، و پژوهش‌های در دست اجرا بوجود بیاید. در حالی‌که اکنون می‌بینیم مرکز آموزش‌های الکترونیکی و مجازی در دانشگاه‌ها کار خودشان را می‌کنند و مشخص نیست برای مثال، اگر یک استاد به منبع اطلاعاتی نیازمند باشد چگونه می‌تواند به سامانه‌ها و پایگاه‌های موجود در کتابخانه‌ها دسترسی دارد و یا همان استاد چگونه می‌تواند هنگام آموزش مجازی شاهد و مثال برای دانشجویان از میان انبوه منابع مورد نیاز و موجود فراهم کند. درحالی‌که این هماهنگی و هم‌افزایی میان «آموزش و پژوهش» و «منابع و خدمات اطلاعاتی» می‌تواند نتیجه شگفت‌آوری برای موسسه فراهم نماید. در غیر این‌صورت نمی‌توان انتظار داشت شرایط یک بام و دو هوای حاکم در فضای علمی، آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها و البته کتابخانههای دانشگاهی به تربیت پژوهشگران توانمند، کارآمد و تأثیرگذار منجر بشود و یا پژوهش‌هایی مطابق با رفع نیازهای جامعه طراحی و اجرا گردد. بهنظر میرسد در شرایط کنونی که با بحران همه‌گیری روبرو هستیم، یکپارچگی و پیوند میان کتابخانههای دانشگاهی، مراکز یا واحدهای آموزشی و فناورانه، مراکز پژوهشی و آزمایشگاهی در بستری یگانه چاره کار باشد. در حالی‌که همه‌گیری این ویروس فشارهای مضاعفی بر پیکر، فلسفه و کارکرد فعالیت‌ها و خدمات کتابخانههای دانشگاهی و ارزش‌های اساسی و کاربردی آنها وارد کرده است، از سوی دیگر به روشن شدن برخی از این ناهماهنگی‌ها و چالش‌های آموزشی و پژوهشی در موسسه‌های آموزش عالی نیز رهنمون شده است. شاید بتوان آن را فرصتی دانست که بوجود آمده و ما با اقدام مناسب باید آن‌را غنیمت بشماریم و با ناآگاهی نسبت به چالش‌های آن مقابله کنیم، همچون متخصصانی کسانی که با کرونا ناباوران[1] مبارزه می‌کنند. همانگونه که جامعه جهانی به مثابه یک پیکر واحد، جبهه مشابهی برای صف‌آرایی و مقابله با این ویروس در سراسر جهان تشکیل داده‌اند، بهنظر میرسد ویروس ناهماهنگی میان سازوکارها و سازواره‌های موسسه‌های آموزشی و پژوهشی نیز با وحدت و یکپارچگی عملگرایانه میان کتابخانههای دانشگاهی و سایر واحدهای آموزشی، پژوهشی و فناورانه درمان می‌شود.
منابع
شمسی، سمیه (1397). مدل فراگیر طبقه‌بندی بحران‌ها. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه صنعتی شریف.
Connaway, L. S. et al. (2017). Academic library impact: Improving practice and essential areas to research. ACRL, Chicago, Illinois. http://www.ala.org/acrl/sites/ala.org.acrl/files/content/publications/whitepapers/academiclib.pdf
Witt, S., & Smith, K. (2019). Libraries in times of crisis. IFLA Journal, 45 (1), 3–4. https://doi.org/10.1177/0340035219830549
[1] کسانی که ویروس کووید-19 را باور ندارند، کرونا ناباور یا حتی بدتر با عنوان Covidiot می‌شناسند که کوتاه شده، Covid و Idiot است!
[1] Pandemic
[2] Witt & Smith
[3] Library as an organism
[4] Values of Academic Libraries
[5] Connaway
[6] Society of Colleges, National and University Libraries (SCONUL)
[7] Grant
[8] Outward-facing
[9] این مقاله بزودی در ویژه‌نامه مجله مطالعات کتابداری و علم اطلاعات منتشر خواهد شد.
[10] البته با تأکید بر امریکای شمالی، غرب اروپا و شرق آسیا
[11] Online planner
[12] Waterloo
[13] Annotated bibliography
[14] Lab report
[15] Research essay
[16] STEM project presentation
[17] Policy brief
[18] Literature review
[19] Critical reflection
[20] Article review
