کتابت را قورت بده؛ گفتاری پیرامون خواندن و نوشتن

دانش‌آموزان و دانشجویان همواره به دنبال راه‌هایی برای مطالعه و خواندن مفید هستند تا به سطح یادگیری برسند اما متأسفانه الگوی خواندن در سنین کمتر به‌خوبی در آنها شکل نگرفته و نمی‌توانند مطالعۀ ثمربخشی داشته باشند. این نوشتار از گفتاری با عنوان ” کتابت را قورت بده؛ گفتاری پیرامون خواندن و مطالعه” که به مناسبت جشنواره آموزش در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، تهیه‌شده است و امید است بتواند برای دوستانی که مشتاق خواندن هستند ثمربخش باشد. دانش‌آموزان و دانشجویان از ابتدای سال تحصیلی به خود می‌گویند:”چیزی که زیاد است وقت است، پس بعداً می‌خوانم.” و همین روال را تا نزدیکی آزمون ترم تحصیلی طی می‌کنند و نزدیک امتحان با خود می‌گویند: “چرا زودتر شروع نکردم!” و بعد شروع می‌کنند به زمان‌بندی که اگر 10 صفحه را در یک ساعت بخوانم، پس 100 صفحه در 10 ساعت و …

به همین شکل بدون آنکه دیگر جوانب را در نظر بگیرند، برنامه‌ریزی می‌کنند و پس از گذشت چند ساعت متوجه می‌شوند که برنامه‌ریزی زمانی پاسخگوی این نیست که بتوانند مطالب را به‌خوبی یاد بگیرند و از خواندن ناامید می‌شوند و این واقعیت را می‌پذیرند که نمی‌شود… جالب این است که برای هر امتحانی این وضعیت تکرار می‌شود و جالب‌تر اینکه این فراگرد هر سال همین‌طور سپری می‌شود و هر چه به سمت آینده پیش می‌رویم دانشجویانی که به این سبک درس می‌خوانند بیش‌تر می‌شوند و متأسفانه سطح سواد علمی جامعه پایین می‌آید، البته نباید از یاد برد همواره تعداد اندک شماری از افراد در راه تحصیل علم به سراغ روش‌های مؤثر خواندن و مطالعه می‌روند. این نوشته ترفندهایی برای راحت‌تر قورت دادن کتاب‌هایتان به شما پیشنهاد می‌کند که امید است بتواند برای دانش‌آموزان و دانشجویان علاقه‌مند مفید باشد.

در آن دیار که پروردگارش به قلم سوگند یاد می‌کند و رسولش را به خواندن فرامی‌خواند، در سرزمینی که مهد تمدن است و پیامبرش بر فراگیری دانش از گهواره تا گور سخن می‌راند، شوق آموختن، نخستین عشق می‌شود. پس چه باک که مردمانش از آدم تا ابوعلی سینا، و از سینا تا همۀ آنانی که قرآن در سر‌و‌سینه دارند و حافظ را زمزمه می‌کنند، سینه‌چاک دهند از برای آموختن. و در این راه هنگامه‌ای درمی‌گیرد تا همگان عاشق شوند از برای آموختن، تا سوار بر مرکب دانش به دیار عشق و آن مقصد عالی راه یابند.

ترفندهایی برای قورت دادن کتاب‌هایتان:

1. کی مطالعه کنم؟

در متون مختلف مطالب متفاوتی نوشته‌شده است اما با توجه به اینکه آدمی موجودی پیچیده است و تمام‌کارهایش پیش‌بینی‌ناپذیر است، بنابراین هیچ قانون و اصل ثابتی برای زمان مطالعه نداریم. بهترین زمان مطالعه، زمانی است که شما دوست دارید بخوانید، اهمیتی ندارد چه موقع و کجا. خواستن توانستن است چه در میدان جنگ یا در کنار پنجره‌ای بازشده رو به‌سوی باغی آرام و یا هر جای دیگری. مهم خودتان هستید که احساس کنید مغزتان آماده خواندن است. البته سه زمان به افراد پیشنهاد می‌شود که شامل ابتدای صبح، هم‌زمان با طلوع خورشید که ذهنتان آمادۀ خواندن است، عصر دو ساعت قبل از غروب خورشید، که تشعشعات کیهانی کاهش‌یافته و به دلیل نوع رابطۀ خورشید و زمین اختلال حواس کم می‌شود و انتهای شب قبل از خواب، که پس‌ازآن مغز اطلاعات ورودی را از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت انتقال داده و به خوانده‌هایتان ساختار می‌دهد.

2. کی مطالعه نکنم؟

با شکم پر مطالعه نکنید، زمانی که تازه غذاخورده‌اید سلول‌های مغزی شما در تلاش‌اند تا مواد غذایی را هضم و جذب کنند و مغزتان کارایی لازم برای درک مطالب را ندارد پس حداقل یک ساعت پس از صرف وعدۀ غذایی، مطالعه را شروع کنید. خوردن غذاهای چرب و سنگین، مواد غذایی مصنوعی، نوشابه‌های گازدار، شیرینی و بیسکویت نیز با اختلال در سیستم گوارشی شما منجر به کاهش عملکرد مغز و درنتیجه کاهش تمرکز حواس می‌شوند، با شکم خالی مطالعه نکنید، شکم خالی هم مغز را خالی می‌کند، چرا که مغز از مواد غذایی قند لازم برای ادامه کارکردش را می‌گیرد. پس با خوردن میوه‌های خشک یا تازه قند لازم برای مغزتان را در زمان‌های استراحت بین مطالعه تأمین کنید. هرگز در وضعیت دراز کشیده و خوابیده مطالعه نکنید چرا که در این وضعیت جریان خون شما کاهش‌یافته و اکسیژن به‌خوبی به مغز نمی‌رسد و باعث می‌شود به‌سرعت بخوابید. در هنگام حرکت و راه رفتن مطالعه نکنید. به‌این‌علت که وقتی راه می‌روید نمی‌توانید به‌خوبی تمرکز کنید، همچنین بخشی از انرژی شما صرف راه رفتن و حرکت می‌شود و چشم‌هایتان به خاطر حرکت متنِ همراهتان خسته می‌شوند.

3. خیلی وقت‌ها هستید، ولی نیستید.

خیلی وقت‌ها در زمان مطالعه ذهنتان درگیر مسائل دیگر می‌شود و از مطلبی که می‌خوانید فاصله می‌گیرید، درزمانی که می‌دانید فکر شما معطوف خواندن نمی‌شود برای مدت کوتاهی هم که شده مطالعه را متوقف کنید و به ذهنتان آرامش دهید و با نوشتن افکارتان آنها را کنار بگذارید و اگر دیدید بازهم به فکر فرومی‌روید در دفترچه مخصوص برنامه‌هایتان یادداشت کنید:”پس از مطالعه فلان مطلب در این زمینه فکر می‌کنم”، این‌طوری مغز شما به این باور می‌رسد که آن مسئله سرجایش درزمانی دیگر حل خواهد شد و دیگر ذهنتان درگیر آن نمی‌شود.

4. زمان‌های مرده را زنده کنید.

همیشه پیش می‌آید که در مکان‌هایی زمان شما هدر رود، سعی کنید با همراه داشتن یادداشت‌ها یا فلش کارت‌هایتان زمانی که قرار است بمیرد را زنده نگه‌دارید.

5. خوب بخوابید تا خوب بخوانید.

از لازمه‌های مطالعه‌ای ثمربخش داشتن برنامۀ مناسب برای خوابی آرام است. اهمیت خواب برای شما از چند جهت اهمیت دارد، با خوابیدن شما به مغزتان زمان می‌دهید تا اطلاعاتش را دسته‌بندی کند و اطلاعات از حافظۀ کوتاه‌مدت به حافظۀ بلندمدت انتقال یابند، همچنین تمام اعضای بدن شما با استراحت برای روز بعد همیشه سعی کنید قبل از خواب برنامه‌های روزی که سپری‌شده و فردا را مرور کنید

6. از توانایی‌های مغز خود استفاده کنید و انتقادی بیندیشید.

مغز شما توانایی‌هایی دارد که شما از آن آگاه نیستید، تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند تا از مغزتان بیشتر کار بکشید و بهتر بفهم مطالب بپردازید. در زمان شروع مطالعه و در حین مطالعه و در پایان مطالعه مدام از خود بپرسید، هدف نویسنده از نوشتن این مطالب چه بوده است، آیا توانسته بین مطالب پیوند برقرار کند، در انتها من چه یاد گرفتم و پرسش‌های دیگر، و به‌راحتی هر آنچه را می‌خوانید نپذیرید.

7. راهزنان وقت را بشناسید.

صحبت‌های کم‌اهمیت، میهمانان ناخوانده، مطالعه مطالب کم‌اهمیت و غیرضروری، روش‌های غیرصحیح و عادت‌های نادرست مطالعه، تلفن‌های غیرضروری، نداشتن مدیریت زمان و بی‌نظمی، سستی و بی‌ارادگی در تصمیم‌گیری، اعتماد نداشتن به خود و دوباره‌کاری، ناتوانی ” نه ” گفتن در شرایط خاص، نداشتن تمركز حواس، عادت امروز و فردا كردن (هیچ‌گاه منتظر شنبه نباشید؛ همین الان شنبۀ شماست) و ترس از شكست از جملۀ راهزنانی هستند که به‌راحتی زمانتان را از دست شما می‌ربایند. با مدیریت زمان مناسب می‌توانید برنامه‌ریزی بسیار ارزشمند برای مطالعه‌تان طراحی کنید.

8. نفس عمیق بکشید.

از همین امروز در کتاب زندگی‌تان قانونی جدید بنویسید، اینکه ارادت خواستی به نفس عمیق کشیدن داشته باشید. ازآنجایی‌که اکسیژن نقش بسیار مهمی در کارایی مغز شما دارد و شما با نفس عمیق کشیدن سیستم اکسیژن‌رسانی مغز را فعال می‌کنید. روش‌های مختلفی در متون برای نفس عمیق کشیده است اما در اینجا روش 1؛4؛ 2 برای شما توضیح داده می‌شود. برای انجام نفس عمیق، درحالی‌که عضلات خود را شل کرده‌اید، به فروکشیدن نفس از راه بینی با حجم و فشار زیاد پرداخته و مدتی را که صرفِ دم (نفس کشیدن) می‌کنید، مبنای محاسبه قرار داده و برابر با یک واحد زمانی فرض می‌کنیم. چهار برابر زمان دم به حبس یا نگهداری نفس در قفسه سینه اختصاص می‌یابد. زمان بازدم دو برابر زمان دم می‌باشد. بیرون دادن هوا از راه دهان می‌بایست به‌آرامی صورت پذیرد. در تمامی لحظات دم، حبس و بازدم، حرکت هوا را در ریه، شش‌ها و حفره‌های آن احساس کنید.

9. مقدمات مطالعه را فراهم کنید.

سعی کنید همیشه در مکان ثابتی مطالعه کنید، عواملی که باعث حواس‌پرتی شما می‌شود را شناسایی کرده و در زمان مطالعه دور از چشم خود قرار دهید، سعی کنید محیطی آرام را برای مطالعه انتخاب کنید تا مغز شما کاملاً متمرکز مطالعه شود، زمانی که خسته هستید مطالعه نکنید، در اتاقی که می‌خوابید یا برایتان تداعی خواب می‌کند، مطالعه نکنید، قبل از شروع مطالعه تمام عواملی که باعث ترک کردن مکان مطالعه می‌شود را رفع کنید.

10. با کتاب‌ها و منابع درسی خود دوست باشید.

کتاب‌های درسی درصورتی‌که به‌درستی فهم شوند باعث رشد اجتماعی و علمی شما می‌شوند پس بهتر است زمینه‌های دوستی با این منابع را فراهم کنید.

11. مراقب دریچۀ جسم و جهانتان باشید.

چشم‌های شما مهم‌ترین اعضایی هستند که برای خواندن به آن‌ها نیاز دارید پس مراقب این دریچۀ ارزشمند باشید. یک‌چشم سالم از فاصله 30 سانتی‌متری می‌تواند حروف کتاب را تشخیص دهد. اگر از این فاصله قادر به خواندن نیستید به بینایی‌سنج مراجعه نمایید. بهترین رنگ‌ برای نوشتن رنگ آبی و مشکی هستند که فشار کمتری به چشم وارد می‌کند و مانع خستگی می‌شوند. رنگ‌های قرمز، سبز و… دید را مشکل و باعث خستگی چشم می‌شوند. برای هر ساعت مطالعه 10 تا 15 دقیقه استراحت مفید است. این استراحت نه‌تنها برای چشم بلکه برای مغز هم فرصت مناسبی است که یادگیری خود را مرور کند. در زمان استراحت باید به فاصله دور و نزدیک بدون توجه و دقت نگاه کرد، این کار باعث تنوع و تمدد اعصاب نیز می‌شود، همچنین کف دستانتان را به هم بمالید و بعد به مدت 10 ثانیه کف دست‌هایتان را روی چشمانتان قرار دهید.

12. انگیزه

آخرین و البته مهم‌ترین ترفند این است که انگیزه‌ خود را به‌طور شفاف و روشن از مطالعه مشخص کنید تا مطالعه‌ای هدفمند داشته باشید که منجر به یادگیری شود.

منابع

شجری، فتح‌الله (1379). یادگیری خلاق. تهران: انجمن قلم ایران.

سیف، علی‌اکبر (1389). روش‌های یادگیری و مطالعه؛ ویرایش دوم. تهران: نشر دوران.

علیپور، بیژن (1376). شرایط مطالعه. تهران: انتشارات دکلمه گران.

مجموعه مهارت‌های تحصیلی و مطالعه: جزوه آموزشی (1385). شیراز: معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، اداره مشاوره و راهنمایی دانشجویان.

بالدریج، کی. پی (1373). روش‌های مطالعه. (ترجمه‌ی سیف، علی‌اکبر). تهران: نشر دانا.

و…

طاهره ریگی

با سپاس از الهه بیات دانشجوی کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد به خاطر پیاده سازی سخنرانی