بیرون از دیوارهای کتابخانه‌ها، جهان با سرعت در حال تغییر است. انسان‌ها جای خود را به فناوری‌های جدیدی مانند هوش مصنوعی داده‌اند، ابزاری که در همه جا حضور دارد حتی در نوشتار انسان‌ها، در تصمیم‌گیری‌های جزئی و کلان.
هوش مصنوعی امروزه با همه چیز آمیخته شده است!
ابزاری که زندگی انسان‌ها را هوشمند کرده است حال تبدیل به دغدغه‌ای مهم شده است و سؤال این است “چطور با هوش مصنوعی زندگی کنیم؟”
برای پاسخ به این سؤال باید کتابخانه‌ها را که از آغاز محلی برای حفظ آثار ارزشمند فکری بشریت بوده‌اند در نظر گرفت، کتابخانه‌ها همیشه پناهگاه دانش بوده‌اند.
در دهه اخیر و با پیشرفت روزافزون ابزاری مانند هوش مصنوعی و پدیده انفجار اطلاعات در شبکه‌های مجازی کتابخانه صرفاً مکانی برای چیدن کتابخانه در قفسه کتابخانه نیست؛ بلکه مکانی برای آموزش و یادگیری سواد اطلاعاتی است. “موضوع مهم این است که تغییر دیدگاه کاربر نسبت به کتابخانه هم از اهمیت برخوردار است، کتابخانه‌ها باید با اجرای سیاست‌هایی به کاربران فعال خود نشان دهند که کتابخانه فقط جایی برای امانت کتاب نیست؛ بلکه جایی برای آموزش و یادگیری است.”
حال که هوش مصنوعی مکانی مانند کتابخانه را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است، نقش کتابخانه‌ها از محلی برای حفاظت و امانت کتاب به محلی برای آموزش، یادگیری و سواد اطلاعاتی تغییر داده است.
کتابخانه‌ها باید نقش خود را در آموزش استفاده صحیح و اخلاقی از هوش مصنوعی تقویت کرده و به کاربران خود بیاموزد که چگونه میتوان از این ابزار به صورت صحیح در جامعه، پژوهش و در سطح زندگی استفاده نمود.
از آن جایی که پیشرفته‌ترین و به‌روزترین هوش مصنوعی نیز دارای خطاها و سوگیری‌هایی است، باید به کاربران آموزش داد که چگونه این خطاها و سوگیری‌ها را شناسایی کنند و از ترویج این خطاها جلوگیری نمایند.
از کتابخانه‌ها انتظار می‌رود که بخش آموزش و آگاهی‌رسانی را جدی بگیرند، این بخش می‌تواند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی تقویت شود؛ زیرا حتماً علاقه‌مندانی هستند که می‌خواهند بدانند چگونه بدون اشتباه از ابزارهای هوش مصنوعی در پژوهش خود استفاده کنند بدون اینکه به این ابزار وابستگی داشته باشند.
در این کارگاه‌ها میتوان به دانشجویان، حرفه‌مندان، پژوهشگران و کاربران کتابخانه نحوه استفاده از هوش مصنوعی با در نظر گرفتن مسئولیت اخلاقی آن را آموزش داد.
از طرف دیگر هر کاربری انتظار دارد تمام بخش‌های جامعه‌ای که در آن زندگی میکند با فناوری‌های نوظهور حرکت کند که کتابخانه‌ها نیز از این موضوع مصون نیستند، کتابخانه‌ها و کتابداران می‌توانند با استفاده هدفمند از هوش مصنوعی و در جهت کسب رضایت کاربر، خدمات کتابخانه خود را بهبود ببخشند و سبب افزایش رضایت تجربه کاربری شوند؛ در راستای این حرکت باید حضور انسانی کتابداران نیز حفظ شود.
کتابخانه‌ها باید تبدیل به مکان‌هایی شوند که انسان‌ها تمرین کنند “چگونه با هوش مصنوعی زندگی کنند؟” کتابخانه‌ها باید تبدیل به مکان‌هایی برای آموزش و انتقال سواد به نسل آینده شوند.
کتابخانه‌ها باید کاربر را متقاعد سازند که هوش مصنوعی صرفاً یک ابزار برای بهبود زندگی بشریت است نه معیار درست و غلط بودن هر داده یا اطلاعاتی، کتابخانه‌ها باید خلاقیت و فکر انسان را زنده نگه دارند و از این قوای تفکر در جهت بهبود این ابزار استفاده کنند و به کاربران یادآوری کنند که هوش مصنوعی است که باید در اختیار انسان باشد نه انسان در اختیار آن، کتابخانه باید این روح زنده‌ی تفکر را حفظ کند و نشان دهد که اندیشه‌ی انسان هنوز مهم‌ترین منبع دانش است.
در نهایت میتوان گفت کتابخانه‌ها باید محلی برای آموزش، کنترل فناوری‌های نوظهور و آگاهی‌رسانی در جهت استفاده اخلاقی انسان در حوزه هوش مصنوعی باشد، به‌عبارت‌دیگر کتابخانه‌ها می‌توانند پایگاه‌هایی باشند برای آموزش، آگاهی‌رسانی و ارتقای اخلاق در استفاده از فناوری‌های نو.
با اینکه تا به حال تجربه من از هوش مصنوعی کاربردی بوده است؛ اما با این حال هنگام استفاده از آن متوجه شده‌ام که خلأهایی در درک معنایی بسیاری از جملات، سوگیری در مورد موضوعات خاص و عدم رعایت اصول اخلاقی دیده میشود.
در نهایت، تجربه‌ی کار با هوش مصنوعی نشان داد که آینده‌ی علم اطلاعات نه در کنارگذاشتن فناوری، بلکه در باز تعریف رابطه انسان با آن رقم می‌خورد.
دانشجوی امروز باید به جای اتکا به ماشین یا ترس از آن به سطحی از سواد اطلاعاتی برسد که بتواند از فناوری برای پرورش تفکر انتقادی و خلاقیت انسانی بهره ببرد.