۱۵ ـ ۲۵ شهریور ۱۳۹۴؛ مشهد مقدس
مقدمه
ارتقای فرهنگ مطالعه یکی از مهم‌ترین وظایف نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. وارد کردن کتاب‌خوانی در سبک زندگی روزمره مردم یکی از اهداف کلیدی است که از طریق برنامههای مختلف پی‌گیری می‌شود؛ برنامه‌هایی ذیل «طرح ملی خواندن». از جمله برنامههای طرح ملی خواندن، ارایه آموزش‌های لازم در حوزه «ترویج خواندن» به کتابداران، به‌منظور اجرای موفقیت‌آمیز طرح‌های ترویج خواندن در سطوح مختلف است. در این گزارش، معرفی مختصری از برنامه «مدرسه تابستانی خواندن» به عنوان یکی از دوره‌های آموزشی ترویج خواندن به کتابداران داوطلب، ارایه می‌شود.
مدرسه تابستانی
یک قالب آموزشی جهانی که در ایران کمتر شناخته شده، مدرسه تابستانی (Summer School) است. در مدارس تابستانی آموزش‌های تخصصی و عمیق کوتاه‌مدتی فراهم می‌شود. این دوره‌ها تنها محدود به مباحث نظری نیست و در کارگاه‌ها و فضاهای غیررسمی، از ظرفیت اشتراک تجارب و تضارب آرا نیز بهره‌مند است. از دیگر ویژگی‌های مدارس تابستانی این است که به‌رغم ظرفیت محدود، داوطلبان زیادی علاقه‌مند به شرکت در آن هستند بنابراین فرایندی رقابتی برای انتخاب پذیرفته‌شدگان تعریف می‌شود. برنامه «مدرسه تابستانی خواندن» نهاد، نخستین مدرسه تابستانی ایران در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی به‌شمار می‌رود.
مروجان خواندن
محور اصلی آموزش‌های این دوره، ترویج خواندن است و خروجی نهایی آن، «مروجان خواندن» خواهد بود. مروج خواندن نیروی مشتاق و متخصصی است که با توجه به شناخت مخاطبان محلی، برنامههای ترویج خواندن (معرفی کتاب، قصه‌گویی، اجرای نمایش خلاق،خواندن با خانواده و …) را طراحی و اجرا می‌کند. انتظار می‌رود فعالیت‌های مروجان خواندن، اثری جدی و پایدار در ایجاد نسلی اهل مطالعه داشته باشد.
هدف غایی مدرسه تابستانی خواندن، استعدادیابی و فراهم کردن زمینه شکوفایی مروجان خواندن در کشور است اما از آن‌جا که ترویج خواندن، جوهره کار کتابداران است و طبیعتاً هر کتابداری باید مروج خواندن باشد، نهاد هیچ تفکیک شغلی میان کتابدار و مروج خواندن قایل نیست بنابراین مسیولیت یا وظایف اداری ویژه‌ای برای پذیرفته شدگان مدرسه تابستانی خواندن تعیین نمی‌شود، اما با توجه به انگیزه شرکت‌کنندگان و تبادل اطلاعات کاربردی میان ایشان، توقع دارد پس از دوره شاهد پیشنهادها و اقدام‌های داوطلبانه چشم‌گیری از سوی ایشان باشد.
اهداف آموزشی
از مهم‌ترین اهداف آموزشی این دوره می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱. شناسایی وضعیت کنونی و اشتراک دانش در حوزه ترویج خواندن؛
۲. آسیب‌شناسی مسایل ترویج خواندن؛
۳. تولید محتوای بومی به عنوان مبنای عمل در این بخش؛
۴. طرح و برجسته‌سازی موضوع ترویج خواندن و تقویت فعالان آن؛
۵. سنجش ظرفیت‌های ملی و زمینه‌سازی برای طرح سال ملی خواندن؛ و
۶. استعدادیابی و شبکه‌سازی نیروهای داوطلب توانا در این حوزه.
ثبت‌نام
تعداد ۹۶۹ کتابدار برای شرکت در مدرسه تابستانی خواندن داوطلب شدند، و در نهایت ۶۵۷ پرونده به عنوان پایگاه داده نهایی به مرحله داوری راه یافت. این افراد از تمام استان‌های کشور بوده‌اند. اطلاعات ثبت‌شده مربوط به ۲۱۱ شهرستان در سراسر کشور است که فراگیری قابل قبولی را نمایش می‌دهد. کتابداران خانم استقبال بیشتری از ثبت نام داشته‌اند؛ از میان ۶۵۷ داوطلب نهایی، ۴۵۹ نفر از بانوان و ۱۹۸ نفر از آقایان.
متوسط سن داوطلبان ۳۴ سال است. جوان‌ترین ثبت‌نام‌کننده متولد سال ۱۳۷۰ بوده است (۲۴ ساله) و مسن‌ترین ایشان در سال ۱۳۳۰ به دنیا آمده است (۶۴ ساله).
وضعیت تحصیلی متقاضیان نیز به شرح زیر است: دکتری (۱ نفر)، دانشجوی دکتری (۱۷ نفر)، کارشناس ارشد (۲۳۸ نفر)، دانشجوی کارشناسی ارشد (۹۲ نفر)، کارشناس (۲۶۹ نفر)، دانشجوی کارشناسی (۹ نفر) و کاردانی (۳۱ نفر).
ارزیابی
با توجه به تصمیم اتخاذ شده مبنی بر پراکندگی شرکت‌کنندگان از سراسر کشور، به منظور رعایت عدالت آموزشی و برخورداری تمام استان‌ها از زیرساخت‌های لازم برای برنامههای آتی، نخستین ملاک، ظرفیت هر استان برای خواهران و برادران متناسب با تعداد کتابداران است. جدول ظرفیت استان‌های کشور تعیین شد.
همچنین دو ظرفیت اضافه در هر دوره به‌طور ویژه برای همکاران معلول در نظر گرفته شد و برای دو همکار ستاد ظرفیتی اختصاص یافت. شایان ذکر است تعدادی ظرفیت میزبانی در اختیار استان برگزارکننده دوره قرار گرفت که توسط همکاران استان، نمایندگان کانون پرورش فکری کودکان شهرستان مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی استفاده شد.
داوری
نخستین جلسه کارگروه داوری، چهارشنبه ۱۴ تیر تشکیل شد و طی مجموع جلسات بعدی، نسبت به تعیین ترکیب داوران، ضریب دروس و فرایند ارزشیابی اخذ تصمیم شد و به تبع آن هیات داوران متشکل از هفت متخصص، به بررسی پرونده‌ها و اعطای امتیاز پرداخت. داوری هر محور برای تمامی داوطلبان توسط یک داور و به‌صورت ناشناس انجام شد تا نتایج با دید یکسان حاصل شود و به عدالت نزدیک‌تر باشد. در نهایت، امتیازهای خام به صورت نمره معیار (Z) و نمره تراز (T) درآمده و استاندارد شده است. بر این اساس، میانگین نمرات کل داوطلبان و انحراف معیار اهمیت یافته و اگر داوطلب در نمره‌ای امتیاز بالا کسب کند که میانگین آن امتیاز برای سایر داوطلبان کم بوده، تأثیر مثبت بیشتری در نمره خود دریافت می‌نماید.
با توجه به وزن تعیین شده برای هر محور، میانگین موزون نمرات محاسبه شده است و در نهایت، چنانچه داوطلب در بازه زمانی تمدید ثبت‌نام کرده باشد، همان‌طور که هنگام تمدید مهلت توضیح داده شد، پنج درصد از امتیاز کل او کسر شده است. بر اساس این نمره نهایی، رتبه کشوری داوطلبان مشخص شده است.
برنامه اجرایی
فعالیت‌های تکمیلی
مراسم افتتاحیه و اختتامیه در هر دو دوره با حضور مقامات مسیول نهاد و متخصصان موضوعی برگزار شد. در این برنامه‌ها شاهد نمایش انیمیشن و تحلیل آن، برگزاری شب شعر، نشست کتابخوان ویژه مدرسه تابستانی خواندن، مسابقه «یک دقیقه یک کتاب سرنوشت‌ساز» و… بودیم.
در ابتدای دوره، اهداف و انتظارات مدرسه تابستانی تبیین و جایگاه این دوره آموزشی در منظومه فعالیت‌های ترویج خواندن نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اظهار شد.
محتواهای آموزشی تکمیلی در قالب بسته‌های آموزشی (کتاب، نشریه، لوح فشرده حاوی مجموعه مقالات، بولتن و …) در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت. همچنین برنامههای جنبی مانند نمایش فیلم، دیدار شخصیت‌ها و… طراحی شد. همچنین منابع پژوهشی مرتبط با خواندن در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت. با استفاده از این منابع و همفکری میان فراگیران، آزمون به صورت مفهومی و حین دوره برگزار شد. به این صورت که سوالات مطرح شده توسط اساتید در اختیار شرکت کنندگان قرار می‌گرفت و تا ساعت ۲۳:۵۹ فرصت داشتند به آن پاسخ دهند.در پایان، پس از برگزاری آزمون تندیس و گواهینامه حضور در دوره نیز به شرکت‌کنندگان تقدیم شد.