صبر و حقیقت جویی، راه مقابله با آشفتگی اطلاعاتی کرونا
دکتر عبدالحسین فرج پهلو
استاد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز
از زمان شکل گیری و شیوع اخبار مرتبط با بیماری کووید 19 در بهمن ماه 1398 تا کنون اخبار و شبه اخبار فراوانی به ویژه در شبکه های اجتماعی رایج در کشور به گردش در آمده است. هم از نظر کمّی و هم از نظر کیفی و محتوایی این اخبار به قدری زیاد و پراکنده شده است که در مجموع شرایطی بسیار آشفته و سردرگم ایجاد کرده است. خواننده کنجکاو این اخبار که به لحاظ حساسیت موضوع بعضاً حریصانه به دنبال رسیدن به اطلاعاتی قابل استفاده برای خود و خانوادهاش برای مقابله با این بیماری ناشناخته و منحوس است، معمولا سردرگم می ماند که از میان انبوه خبرهای جورواجور و بعضا متضاد و نامطمئن چکار میتواند بکند و از چه راهی میتواند خبرهای درست را از نادرست تشخیص دهد و در نهایت چکار باید بکند؟ پیش از پرداختن به پاسخ این سئوال، ابتدا نگاه سریعی بیندازیم به انواع اطلاعاتی که در حال حاضر در جریان است و برای شناخت بیشتر موضوعات مطرح شده آنها را دسته بندی کنیم.
انواع اطلاعاتی را که تا کنون بخصوص در شبکه‌های مجازی دست به دست شده است میتوان به دو گروه تقسیم کرد:
1. اطلاعات در باره منشاء بیماری کووید19. این اطلاعات را میتوان به دو گروه تقسیم کرد:
اطلاعات سیاسی: اطلاعاتی در مورد خاستگاه جغرافیائی ویروس: این نوع اطلاعات که در روزهای اول شیوع بیماری در جهان بسیار مطرح بود، به دست ساخته بودن ویروس کرونا19 تأکید داشت و اینکه بر اساس حدسیاتی که مطرح می شد، سازنده این ویروس یا چین است یا آمریکا؛ و هنوز هم در اخبار شنیده می‌شود که ترامپ کماکان چین را مقصر اصلی قلمداد می کند. این نوع اخبار معمولاً به منظور اغراض سیاسی منتشر شده و سعی میکند که از بین دو کشور رقیب چین و آمریکا یکی را بر دیگری برتری داده و در مقابل آن دیگری را مقهور و مقصر نشان دهد. این نوع اطلاعات که بعضاَ به روش‌ها و واقعیات علمی نیز اشاره می کنند، بیتردید از دامنه اطلاعات علمی به دور بوده و اطلاعات سیاسی قلمداد میشوند.
اطلاعات در باره ساختار ویروس کرونا 19: این نوع اطلاعات که بر مبنای شناخت بیولوژیکی از ویروس کرونا و نسل‌های مختلف آن از دهه‌های گذشته و به روز کردن این اطلاعات شکل گرفته‌اند، از نوع اطلاعات علمی محسوب میشوند و معمولاً جزء اطلاعاتی هستند که دارای منبع مشخص بوده و معتبر و قابل اطمینان میباشند.
2. اطلاعات مربوط به مقابله با بیماری کووید19. این اطلاعات معمولا به قرار زیر میباشند:
اطلاعات در مورد واکسن: این نوع اطلاعات بیشتر جنبه خبری داشته و با بهرهگیری از تکنیک‌های تبلیغاتی در پی رفع کنجکاوی و نگرانی خوانندگان خود می باشند. این نوع اطلاعات که معمولاً با چاشنی تعاریف و نظریه های علمی عرضه می شوند، حد اکثر می‌توانند جزء اطلاعات شبه علمی دسته بندی شوند و اطمینان چندانی به صحت و سقم آنها نمی‌توان داشت.
اطلاعات در مورد دارو: این نوع اطلاعات نیز مانند بند 2، جزء اطلاعات شبه علمی محسوب میشوند و با توجه به علاقه شدید مردم به یافتن راه درمان دارویی برای مقابله با کرونا، همواره این نیاز خوانندگان خود را نشانه رفته و از این راه به دنبال پیاده کردن اغراض تجاری، سیاسی، اجتماعی و حتی امنیتی خود هستند. بدیهی است که در بهترین حالات، این اطلاعات را نیز میتوان جزء اطلاعات شبه علمی تلقی نمود.
اطلاعات در مورد راههای پیشگیری: از این دست اطلاعات، از اولین روزهای شیوع بیماری کووید 19 به شکل های مختلف و با دستورالعمل‌های گوناگون در کانالهای خبری و شبکه های اجتماعی در سطح گسترده ای توزیع شد. بجز دستورالعمل‌های شستشوی دستها با آب و صابون و ضدعفونی کردن دستها و محیط با موادی مانند الکل 70%، روش‌های گوناگون دیگر سنتی و جدید و بعضاً حتی عجیب و محیرالعقول نیز مطرح شده است. این نوع اخبار و اطلاعات معمولا ترکیبی از اطلاعات علمی و شبه علمی هستند و لذا دریافت کننده این نوع اطلاعات خود می‌بایست بتواند درست را از نادرست تشخیص دهد.
اطلاعات در مورد راههای درمان بیماری کووید19: با توجه به حساسیت فوقالعاده جامعه برای یافتن راه درمانی برای بیماری آزاردهنده کووید 19، فرصتی ایجاد شده که افراد مختلف با سوءاستفاده از ناآگاهی و بیاطلاعی مردم از راههای درمان این بیماری، دست به اشاعه اطلاعات نادرستی میزنند و از این طریق به هردلیل، معمولا قصد فریب دادن خوانندگان و یا شنوندگان این خبرها را دارند. بعضی در جهت منافع خود قصد تبلیغ و گرفتن ماهی از آب گلآلود را دارند؛ بعضی دیگر به ترویج خرافهها دامن میزنند؛ و حتی بعضی شرکتهای داروسازی ممکن است از این طریق قصد مطرح کردن خود را داشته باشند؛ و غیره.
از مجموعه آنچه گفته شد، صلاح جامعه در این است که به آنچه که مطمئن است و مبنای علمی دارد توجه کند و رویکردی را برگزیند که کمترین خطر و آسیب را دارد. در حال حاضر با توجه به اینکه هنوز راه درمان قطعی و مشخصی معرفی نشده و با توجه به اینکه هنوز واکسن مورد تأیید مسئولین بهداشتی جهان معرفی نشده است، به نظر میآید کم خطر ترین راه همان پیشگیری از طریق رعایت نکات بهداشتی اولیه است یعنی شستن دست و صورت با آب و صابون، رعایت فاصله‌های اعلام شده و استفاده از ماسک. از میان خبرها و اطلاعات در گردش در رسانه‌ها نیز صرفا آنچه که میتوانیم اطلاعات علمی بخوانیم قابل اطمینان است و به مابقی اطلاعات شبه علمی و یا مردّد و نیز خبرها و شایعات نامطمئن باید بیتوجه بود و از آنها پرهیز کرد زیرا توجه کردن به اینگونه اطلاعات مردّد و پیگیری آنها موجب افزایش استرس و سردرگمی و آشفتگی ذهنی خواهد شد و این خود میتواند زمینه را برای بیماری‌های روحی و روانی و اجتماعی فراهم کند.
بنابراین، تا اعلام نهایی حذف بیماری کووید 19 از میان اجتماعات جهانی و ملی، آنچه که میتوان پذیرفت و رعایت کرد عبارت است از:
«صبر و شکیبائی، پذیرش راههای علمی و پرهیز از آشفتگی اطلاعاتی موجود در ارتباط با ویروس کرونا»
