رانگاناتان و اینترنت اشیا

 

رانگاناتان و اینترنت اشیا

 

محمد گل‌محمدی

فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد رشته مدیریت اطلاعات از دانشگاه قم

 

 

 

مقدمه

شیالی رامامریتا رانگاناتان[1] کتابدار و معلم هندیی بود که به عنوان پدر علم کتابداری در هند شناخته می‌شود و در دنیا تاثیر بسیاری داشته است. رده‌بندی کولن[2] او سیستمی ‌را معرفی کرد که به طور گسترده در کتابخانه‌های تحقیقاتی سراسر جهان استفاده می‌شود و بر تکامل سیستم‌های قدیمی‌‌تر مانند رده‌بندی دهدهی دیویی تاثیر گذاشته است. بعد از آن تکنیک «نمایه‌سازی زنجیره‌ای[3]» را برای به دست آوردن مدخل‌های نمایه موضوعی ابداع کرد. پنج قانون کتابداری رانگاناتان به طور گسترده‌ای به عنوان ایده‌آل خدمات کتابخانه پذیرفته شده است (دایره‌المعارف بریتانیکا[4]).

رانگاناتان پنج قانون علم کتابداری را اول بار در سال 1928 در کنفرانس معلمان که در دانشکده میناکشی[5] برگزار شد، مطرح کرد. سپس این قوانین در سال 1931 به صورت کتاب ارائه شد. رانگاناتان معتقد بود ابزار اصلی برآوردن و تحقق هدف اجتماعی کتابخانه، خدمت مرجع است. خدمت مرجع جوهرۀ علم کتابداری و فرجامین (نهایت) جلوه انسانی در قوانین پنجگانه کتابداری است (کاظمی‌شمامی ‌و مومنی، 1394).

با اینکه پس از بیان پنج اصل کتابداری شاهد پیشرفت‌های فراوان، دگرگونی‌های مختلف کتابخانه‌ها و ظهور فناوری‌های جدید بسیاری هستیم اما الزامات، ویژگی‌ها و مفاهیم ضمنی و نهفته در این قوانین موجب شده از اهمیت آنها کاسته نشود و هنوز نیاز به شرح و توصیف آنها باشد.

در این مطلب سعی داریم به کاربردهای اینترنت اشیاء در تحقق هر چه بهتر این قوانین در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بپردازیم. رانگاناتان در قوانین خود از کلمه کتاب استفاده کرده است و چون طبق تعریف او کتاب جزئی از مدرک‌ به حساب می‌آید، ما در این مطلب به جای کلمه «کتاب» از کلمه «مدرک[6]» استفاده می‌کنیم. زیرا در حال حاضر کتابخانه‌ها از تمام شکل‌های مدرک‌ برای خدمات‌رسانی به کاربران استفاده می‌کنند.

 

رانگاناتان و اینترنت اشیاء

پنج قانون کتابداری رانگاناتان و کاربردهای اینترنت اشیاء در تحقق آنها به شرح زیر است:

 

1. مدرک‌ها برای استفاده است: نکته‌ای که در قانون اول مورد توجه است، استفاده و میزان استفاده از منابع و مدارک موجود در کتابخانه است، نه فقط وجود مدارک در مجموعه. به این معنا که کتابخانه‌ها باید تلاش کنند تا میزان استفاده از مدارک بیشتر شود نه اینکه فقط میزان مدارک بیشتر شود.

یکی از روش‌های افزایش استفاده از مدارک، اطلاع رسانی به مردم است. برای این کار می‌توان با استفاده از اینترنت اشیاء مدارکی را معرفی کرد که در مجموعه وجود دارد یا تازه به مجموعه اضافه شده است. به این شکل که با ادغام سایت‌های معرفی کتاب مثل amazon، goodreads، kafebook و … با سیستم جستجو، می‌توان اطلاعات، نقدها و نظرهای در مورد کتاب را به نمایش درآورد تا کاربر با مطالعه آنها متوجه شود چه منابعی با چه موضوع‌ و محتوایی در کتابخانه موجود است. همچنین می‌توان دیگر شکل‌های مدارک را هم تبلیغ کرد؛ مثلا برای کاربران نمایش داده شود علاوه بر کتاب «مردی به نام اوه» فیلم آن هم در کتابخانه موجود است.

یکی از کارهایی که اطلاع‌رسانی را موثرتر می‌کند، اطلاع‌رسانی به هر فرد با توجه به علاقه‌مندی‌های آن فرد است. با یکپارچه‌سازی تجهیزات کتابخانه (مثل مدرک‌های دارای برچسب RFID، دوربین‌های کتابخانه، پدهای فشاری به جای کاشی‌ها در بین قفسه‌های کتابخانه)، سیستم جستجو و سیستم امانت، می‌توان علاقه‌مندی‌های کاربرها را تشخیص داد. به این شکل که با توجه به حضور بیشتر کاربر در کنار بعضی از قفسه‌ها، مدارکی که جستجو کرده و امانت گرفته است، می‌توان متوجه شد که کاربر به کدام موضوع‌ها علاقه دارد. با فهمیدن این مطلب، می‌توان مدارکی را که با آن موضوع در کتابخانه وجود دارد یا تازه وارد کتابخانه شده است برای کاربر ارسال کرد.

برای تبلیغات و اطلاع‌رسانی می‌توان بیلبوردهای[7] هوشمندی را که نزدیک کتابخانه‌ها یا نقاط مختلف شهر وجود دارد به سیستم، سایت یا اپلیکیشن کتابخانه متصل کرد تا هر مدرکی را که در کتابخانه وجود دارد بتوان در آنجا به نمایش درآورد. مثلا اگر کتاب یا مقاله یا فیلمی درباره روش‌های پیشگیری و درمان ویروس کرونا در کتابخانه داریم، آن را در بیلبوردها اطلاع رسانی کنیم و روش‌های دسترسی به مدرک را برای مردم به نمایش دربیاوریم.

یکی از دلایلی که سبب می‌شود بعضی از افراد به کتابخانه مراجعه نکنند یا دیر به دیر مراجعه کنند، دور بودن و 24 ساعته نبودن کتابخانه است. استفاده دیگری که برای اینترنت اشیاء می‌توان در نظر گرفت، ایجاد کیوسک‌های خود خدمت کتاب در سراسر شهر است. به این شکل که در این کیوسک‌ها مدارک محبوب و با مخاطب زیاد قرار داده می‌شود و کاربر با توجه به کارت‌ عضویت هوشمندی که دارد، هر زمانی از شبانه‌روز می‌تواند اطلاعاتی از مدارک به دست آورد و آنها را امانت بگیرد و پس بدهد. این کار توسط کتابخانه عمومی‌ هیلسبورو در اوریگن[8]  با عنوان Book-O-Mat انجام شده است. همچنین با قرار دادن صندوق بازگشت کتاب هوشمند، کاربران در روزهای تعطیل هم می‌توانند منابعی را که امانت گرفته‌اند، به کتابخانه بازگردانند و از حساب خود خارج کنند.

 

2. هر خواننده‌ای مدرکش: همه می‌دانیم که سلیقه افراد متنوع است و خواننده‌هایی که به کتابخانه مراجعه می‌کنند درخواست‌های متنوعی دارند. در نتیجه کتابدارها بدون اطلاع از علایق و نیاز کاربرها نمی‌توانند منابع مورد نیاز را به آنها معرفی کنند، اما کتابدارها در صورت شناخت علایق خوانندگان می‌توانند به آنها در انتخاب بهترین مدرک برای استفاده کمک کنند.

یکی از کارایی‌های اینترنت اشیاء در همین بخش است. یعنی زمانی که تجهیزات کتابخانه، مثل مدرک‌های دارای برچسب RFID، دوربین‌های کتابخانه، پدهای فشاری به جای کاشی‌ها در بین قفسه‌های کتابخانه، سیستم امانت و … با هم در ارتباط هستند، کتابدار می‌تواند علایق مراجعه کننده را متوجه شود. به این صورت، زمانی که کتاب‌ها دارای برجسب RFID است، کتاب‌هایی را که مراجعه‌کننده از قفسه خارج کرده می‌توان متوجه شد یا با دوربین‌های کتابخانه و پدهای فشاری می‌توان فهمید کاربر بیشتر از چه قفسه‌هایی استفاده می‌کند و با استفاده از سیستم امانت کتاب‌هایی را که کاربر امانت گرفته را شناسایی کرد و با استفاده از این اطلاعات که داخل فضای ابری کتابخانه ذخیره می‌شود، می‌توان به کاربرها کمک کرد تا بهترین مدرک را انتخاب کنند.

با یکپارچه‌سازی سیستم اطلاع‌رسانی و فضای ابری کتابخانه می‌توان کتاب‌های جدیدی را که وارد کتابخانه می‌شود و مورد علاقه کاربر است برای او ارسال کرد، تا در صورت نیاز برای امانت گرفتن آن به کتابخانه مراجعه کند.

یکی دیگر از موارد استفاده اینترنت اشیاء در کتابخانه ایجاد ارتباط بین سیستم و نرم‌افزار جستجو با مدیران و مجموعه‌سازان است. به منظور این که اگر مدرکی در مجموعه وجود ندارد و تعداد جستجوی آن بیش از 10 بار شد، آن مدرک را به مدیر کتابخانه و مسئول مجموعه سازی اعلام کند تا هر چه زودتر برای کتابخانه تهیه شود، تا اصل هر خواننده مدرکش تحقق یابد. همچنین سیستم می‌تواند به کاربرانی که این کتاب را جستجو کرده بودند اطلاع دهد که این مدرک به کتابخانه اضافه شد.

رف‌خوانی یکی از عواملی است که سبب می شود کاربر راحت‌تر به مدرک مورد نظرش دست پیدا کند. یعنی اگر مدرک در جای صحیح خودش قرار نگیرد، هر خواننده به مدرکش نمی‌رسد یا سخت می‌رسد. به این منظور با توجه به وجود برچسب‌های RFID بر روی مدارک، اگر مدرکی در جای صحیح خود قرار نگیرد سیستم اخطار می‌دهد تا آن مدرک توسط کتابدار یا ربات‌ها در جای خود قرار گیرد. همچنین می‌توان رف خوانی را توسط ربات‌های هوشمندی که به سیستم کتابخانه متصل است و مکان صحیح هر مدرک را می‌دانند، انجام داد.

اینترنت اشیاء این قابلیت را دارد که برای خوانندگان امکان دستیابی به مدرک مورد نظرشان را راحت‌‌تر و سریع‌‌تر کند. به این صورت که با استفاده از کدهای ‌RFID، مکان هر مدرک در کتابخانه مشخص است و زمانی که مدرک توسط خواننده جستجو می‌شود علاوه بر ردۀ مدرک، مکان آن را مانند سیستم‌های مسیریابی برای خواننده مشخص می‌کند. به طور مثال به او می‌گوید برای پیدا کردن کتابش، 10 متر به جلو برود و سپس به سمت چپ بپیچد و می‌گوید کتاب در طبقه‌ی 2 قفسه وجود دارد.

یکی دیگر از موارد استفاده اینترنت اشیاء، استفاده از ربات‌ها برای ارسال مدارک به خواننده است. یعنی زمانی که خواننده در کتابخانه حضور ندارد کتاب مورد نظرش را به سیستم کتابخانه اعلام می‌کند و با توجه به اینکه همه اشیاء به اینترنت متصل است و با هم در ارتباط هستند، ربات مورد نظر به سمت محل قرارگیری مدرک می‌رود و مدرک مورد نظر کاربر را برداشته و با توجه به محلی که کاربر برای او مشخص می‌کند ربات به آن محل رفته و مدرک را به خواننده تحویل می‌دهد، این کار در محیط کتابخانه هم می‌تواند انجام شود. کتابخانه عمومی نیویورک[9] از این ربات‌ها برای رساندن مدرک به دست خواننده استفاده می‌کند.

 

3. هر مدرکی خواننده‌اش: فهرست‌نویسی یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید در کتابخانه‌ها به بهترین شکل انجام پذیرد. زیرا یکی از مهم‌ترین عامل‌های انتخاب مدرک توسط خواننده است. در بخش فهرست‌نویسی، موضوع دادن به مدرک بسیار اهمیت دارد، زیرا با توجه به این بخش است که کاربر می‌تواند منبع را شناسایی و محدوده موضوعی آن را متوجه شود و این قسمت نقش مهمی ‌در انتخاب مدرک دارد. اینترنت اشیاء می‌تواند با توجه به استنادهای مدرک، منابعی که به این مدرک استناد کرده‌اند، کلمات و عباراتی که برای جستجو کردن و رسیدن به این منبع استفاده شده است، نقد و نظرهایی که به این مدرک شده است و … کار موضوع دادن به مدرک را راحت‌تر و باکیفیت‌‌تر کند. این کار را می‌توان با یکپارچه سازی سیستم فهرست نویسی و جستجوی کتابخانه با موتور جستجوهای مختلف، پایگاه‌های اطلاعاتی و سایت‌های معرفی و نقد کتاب انجام داد.

با ادغام سیستم کتابخانه و موتور جستجوها امکان رساندن هر مدرک به خواننده‌اش افزایش پیدا می‌کند. یعنی زمانی که کاربر کتابخانه در حال جستجو در موتور جستجو است و در کتابخانه مدرکی که با جستجوی او مرتبط است وجود دارد، برای کاربر به صورت ایمیلی یا پیامکی اطلاع‌رسانی می‌شود تا مدرک به خواننده‌اش برسد. همچنین می‌توان فقط بخشی از مدرک را که با پرسش او مرتبط است به صورت الکترونیکی برای او ارسال کرد.

اطلاع‌رسانی و تبلیغات کتاب یکی از روش‌هایی است که می‌تواند مدرک را به خواننده‌اش نزدیک کند. با استفاده از اینترنت اشیاء می‌توان مدارکی را که حوزۀ موضوعی آن نزدیک به مدرک انتخابی توسط کاربر است برای او نشان داد و حتی خلاصه‌ای از آن مدرک یا نقدها و نظراتی را که درباره آن وجود دارد به خواننده نمایش داد تا او بتواند اطلاعات کامل‌‌تری از موضوع مورد نظرش به دست آورد.

 

4. در وقت خواننده صرفه‌جویی کنید: خوانندگان معطل شدن و دیر جواب گرفتن را دوست ندارند و اگر این مشکل در کتابخانه وجود داشته باشد، می‌تواند باعث بی اعتمادی افراد به کتابخانه و عدم مراجعه آنها به کتابخانه شود. در نتیجه یکی از عوامل مهم در ارائه خدمات، سرعت خدمات رسانی و صرفه جویی در وقت خواننده است.

اینترنت اشیا یکی از فناوری‌هایی است که می‌تواند مشکل اتلاف وقت کاربرها را از بین ببرد و در وقت خواننده صرفه‌جویی کند. مواردی که در اصل‌های قبل گفته شد، همگی باعث صرفه‌جویی در وقت خواننده می‌شود و در این بخش دوباره آنها را تکرار نمی‌کنیم.

 

5. کتابخانه ارگانیسمی(موجودی) زنده و در حال رشد است: یکی از موارد رشد در کتابخانه‌ها، رشد از لحاظ کمیت است. یعنی با توجه به این که کتابخانه‌ها کاربران متعدد با سلیقه‌های متفاوت دارند و از طرفی سرعت تولید مدارک بسیار زیاد است، باید منابع مورد نیاز کاربرانشان را تهیه کنند تا سبب افزایش رضایت کاربران شود. در حال حاضر به دلیل سریع بودن تولید مدارک، انتخاب منابع برای کتابخانه کمی ‌دشوار است. این کار را می‌توان با کمک اینترنت اشیاء انجام داد. همان طور که گفته شد با استفاده از اینترنت اشیا می‌توان از علایق کاربران مطلع شد و همچنین می‌توان با ادغام سیستم‌های کتابخانه با ناشرها، پایگاه‌های اطلاعاتی و سایت‌های معرفی کتاب متوجه شد که چه مدارک جدیدی با توجه به علاقه کاربرهای کتابخانه تولید شده تا آنها را تهیه کرده و در اختیار خواننده مورد نظر قرار دهیم.

یکی دیگر از موارد رشد در کتابخانه‌ها، رشد از لحاظ کیفیت است. با توجه به سرعت زیاد تولید مدارک، انتخاب بهترین مدرک یا همان مدرک هسته کمی دشوار شده است. با استفاده از اینترنت اشیا می‌توان از بین مدارک منتشر شده، مدرکی را که بیشرترین استناد به آن شده است یا منتقدان و کارشناسان آن را تحسین کرده‌اند و نظرات مثبتی روی آن دارند پیدا کرد و برای استفاده کاربرها، آن را برای کتابخانه تهیه کرد.

با استفاده از اینترنت اشیاء می‌توان بین خواننده‌ها و نویسنده‌ها یا کارشناس‌ها، ارتباط برقرار کرد. به این صورت که یک سیستم یکپارچه برای پرسش و پاسخ وجود داشته باشد (در اپلیکیشن یا سایت کتابخانه) و هر کاربری که سوالی داشت آن را مطرح کند و سیستم با توجه به موضوع پرسش، آن را برای نویسنده یا کارشناس آن موضوع ارسال کند و آنها پاسخ پرسش کاربر را بدهند و سیستم پاسخ را برای کاربر ارسال کند.

با دانستن موضوع مورد مطالعه خواننده‌ها و شناخت اساتید در آن زمینه، می‌توان اسباب رشد و پیشرفت را محیا کرد. به این شکل که، به خواننده‌ها پیشنهاد دهیم با نویسنده‌ها یا اساتید یک موضوع، در محیط کتابخانه ملاقات کنند. اساتید یک حوزه موضوعی را می‌توان از تالیفات و میزان استناد به منابعشان شناخت و برای پیشرفت و رشد خواننده‌ها، با آنها ارتباط برقرار کرد. همچنین می‌توان از اساتید و نویسنده‌هایی که از کتابخانه استفاده می‌کنند، استفاده کرد.

برای رشد و تکامل خواننده‌ها و کارکنان، می‌توان از خواننده‌هایی استفاده کرد که در یک زمینه موضوعی تخصص دارند و برای کارکنان و خواننده‌های دیگر کلاس‌ها یا نشست‌های علمی ‌برگزار کرد. به این شکل که با توجه به سوابق مطالعاتی و نوشتاری مراجعه کننده از او درخواست کرد که برای دیگران در کتابخانه کلاس آموزشی برگزار کند. به طور مثال اگر کاربری سوابق مطالعاتی‌اش در زمینه تشویق کودکان به مطالعه است و نوشته‌هایی در این زمینه دارد از وی درخواست کنیم که یک کلاس یا نشست علمی ‌برای خانواده‌ها و کارکنان ایجاد کند تا آنها بتوانند از نتایج مطالعات او، برای علاقه‌مند کردن کودکان به مطالعه، استفاده کنند. این کار باعث تشویق کاربرها به مطالعه و نوشتن می‌شود، زیرا آنها تلاش می‌کنند مطالعات و تحقیقات خود را افزایش و ارتقا دهند تا بتوانند به افراد دیگر کمک کنند.

 

نتیجه‌گیری

کمتر شدن زمان انجام کارها و سرعت پاسخ‌دهی، به مزیتی رقابتی در بین شرکت‌ها و سازمان‌ها بدل شده است. فناوری‌ اینترنت اشیا یکی از مواردی است که باعث کاهش زمان انجام کارها و افزایش سرعت پاسخ‌دهی می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها از این فناوری‌ها استفاده می‌کنند.

کتابخانه‌ها به عنوان مراکز ارائه خدمات اطلاعاتی، باید بتوانند هم‌پای دیگر سازمان‌ها به ایفای نقش بپردازند. در نتیجه، توجه به این فناوری برای تحقق قوانین کتابداری رانگاناتان، یعنی دقت و سرعت در خدمات رسانی و رشد کتابخانه، بسیار اهمیت دارد.

[1]. Shiyali Ramamrita Ranganathan, (born August 9, 1892, Shiyali, Madras, India—died September 27, 1972, Bangalore, Mysore)

[2] Colon Classification

[3] chain indexing

[4] ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA

[5] Meenakshi

[6]   از دیدگاه رانگاناتان، مدرک به همه منابع قابل حمل دانش و یا منابع قابل حمل اطلاعاتی گفته می‌شود (کاظمی‌شمامی ‌و مومنی، 1394).

[7] Billboard: آگهی نما

[8] Hillsboro Public Library in Oregon

[9] New York Public Library

 

منابع

1. آقایی میرک آباد، اعظم؛ حاجی زین العابدینی، محسن و آقایی میرک آباد، الهه السادات (1396). کاربردهای اینترنت اشیا در کتابخانه‌های دانشگاهی. نشریه نشاء علم، 7(2): 135-129.
2. خرمشکوه، ملیکا (1397). 12 فناوری خلاقانه جهت پیاده‌سازی در کتابخانه‌های آینده. کتابخانه و کتابدار 2.0، 4(2).
3. رضوی، سحر؛ اصنافی، امیررضا؛ مرادی، شیما (1396). تأملی بر کاربرد اینترنت اشیا در کتابخانه‌ها. چهارمین کنفرانس بین المللی مطالعات نوین در علوم کامپیوتر و فناوری اطلاعات.
4. کاظمی شمامی، زهرا؛ مؤمنی، عصمت (1394). نظریه مرجع شیالی راماریتا رانگاناتان در گذر زمان. پژوهشنامه کتابداری واطلاع رسانی، 5(2). 244-223.

 

5. Libraries and the IoT. http://www.ala.org/tools/librariestransform/future/blog/fri-05122017-0844
6. Massis, B. (2016). The Internet of Things and its impact on the library. New Library World, 117(3–4), 289–292.
7. Pujar, S. M., & Satyanarayana, K. V. (2015). Internet of things and libraries. Annals of Library and Information Studies, 62(3), 186–190.
8. S.R. Ranganathan. https://www.britannica.com/biography/S-R-Ranganathan