برنامه مشاور در شبکه آموزش با موضوع مطالعه و خواندن

برنامه مشاور- شبکه آموزش- موضوع فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی- مهمان برنامه: دکتر امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی کتابخانه‌های عمومی/ دکتر متولیان در پاسخ به سؤال مجری برنامه مبنی بر اینکه چرا کتاب کم می‌خوانیم و چرا سرانه کتاب خواندن در کشور کم شده، سؤال مجری را به‌گونه‌ای دیگر مطرح نمود: «اینکه چه شده است که ما کتاب نمی‌‌خوانیم و چرا باید کتاب بخوانیم». ایشان برای پاسخ به این سؤال عنوان کردند که پاسخ به این سؤال قبل از اینکه از جنس فرهنگ و نشر باشد از همه مهم‌تر از جنس پاسخ اجتماعی است ایشان با ذکر این مطلب که درست است که کتاب یک مقوله فرهنگی است و در چرخه‌های فرهنگی می‌گنجد اما” کتاب خواندن یا کتاب نخواندن”. وقتی بحث از سرانه کتاب خواندن می‌شود پای مسائل اجتماعی به وسط کشیده می‌شود و این‌گونه صحبت‌های خود را ادامه دادند که اگر صنعت نشر ما و چرخه تولید کتاب و محتوای ما همگام و همخوان با نیاز در درجه اول و خاص مردم می‌بود امروز ما این سؤال را انجام نمی‌دادیم.

دکتر متولیان در ادامه افزود باید فرقی بگذاریم بین خواندن و کتاب خواندن همچنین ایشان در رابطه با خواندن در فضاهای مجازی و علت گرایش و اشتیاق مردم به خواندن مطالب در این‌گونه فضاهای مجازی و عدم این اشتیاق در خواندن کتاب را عنوان کردند ایشان با ذکر این مطلب که من از موضع کسی که دغدغه‌های اجتماعی دارد به این موضوع نگاه می‌کنم احساس می‌کنم یک پدیده خیلی مهمی داریم در زندگی روزمره با عنوان سرگرمی و گذران وقت ایشان عنوان کردند که این‌ها خوب سوار شدند بر مدل‌های گذاران زندگی مردم و خودشان را خوب تطبیق دادند و یا برعکس شاید مردم خودشان را خوب تطبیق دادند و این سؤال را عنوان کردند که آیا شبکه‌های تعاملی و اجتماعی به کتاب‌خوان شدن مردم ما لطمه زدند که در پاسخ به این سؤال گفتند نه می‌توان گفت بله و نه می‌توان گفت نه باید دید که آیا این شبکه‌ها تعداد افراد کتاب‌خوان را از خواندن کتاب منصرف کرده‌اند و آیا در این زمینه کار پژوهشی انجام‌شده و اگر جواب این پرسش مثبت باشد این زنگ خطر است حتی اگر تعداد بسیار اندک باشند.

ایشان اشاره کردند که مکانیزم ارائه محتوا و خود محتوا نتوانسته مردم را به سمت خواندن ببرد و افزودند که مدیران شبکه‌های اجتماعی از تجربیات بومی برای بسط گرایش مردم به این‌گونه فضاها استفاده کردند و تعمیم این‌که مردم ما با خواندن مأنوس نیستند و بیشتر مشتاق‌اند برای شنیدن آثار درست نیست. تجارب رسانه‌های تعاملی و شبکه‌های اجتماعی نشان داد که مردم با خواندن نامأنوس نیستند بلکه یک‌گونه‌ای از خواندن را بر گونه‌های دیگر ترجیح می‌دهند و عوض شدن ذائقه مخاطب کتاب خواندن یک حس و حال و یک فضایی می‌خواهد. این شبکه‌ها لزوماً این شرایط را ندارند دکتر متولیان در ادامه افزودند: ما باید دو گام برداریم یک خواندن کتاب در چه وضعیتی است در کشور ما و خواندن به‌صورت عمومی به چه وضعیتی است.

در خواندن لذت بردن یکی از مفاهیم اساسی و پایه است و ما باید این لذت خواندن را به اشتراک بگذاریم و این‌یک هنر است لازمه آن سنجش شرایط، شناخت مخاطب یعنی (شرایط اجتماعی، دغدغه‌ها)

دکتر متولیان همچنین درباره لزوم کتاب خواندن عنوان کردند: ما باید لذت کتاب خواندن را بچشیم و بچشانیم جامعه‌ای که کتاب نخواند ارزش‌ها در آن کم‌کم کمرنگ می‌شود همچنین ایشان از مشکل دسترسی مردم به کتابخانه‌های عمومی و توزیع مناسب آن و همچنین گسترش عدالت اجتماعی و خطا بودن این مطلب که کتابخانه عمومی را یک مقوله اجتماعی نبینیم صحبت کردند در پایان ایشان عنوان کردند که باید کتاب و کتابخانه‌های عمومی نسبتی با اوقات فراقت مردم داشته باشد.

برنامه مشاور- شبکه آموزش- موضوع کتاب‌خوانی- مهمان برنامه: دکتر محمد الهیاری، معاون توسعه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور

دکتر الهیاری در پاسخ به سؤال مجری که کتاب چیست و به چه چیزی کتاب می‌گویند، سخنان خود را آغاز نمود و به تعریف کتاب از دید یونسکو پرداختند و فرمودند: کتاب هر نشریه غیر ادواری‌ای است که حداقل 48-49 صفحه داشته باشد و قابل‌دسترسی باشد. که همه‌ی سازمان‌ها آن را پذیرفته‌اند و سرانه تولید کتاب در کشورها بر همین اساس سنجیده می‌شود ایشان در رابطه با وضعیت نشر و سرانه مطالعه در چند سال اخیر اشاره کردند که علی‌رغم افزایش تولید کتاب اما تیراژ آن‌ها کاهش‌یافته و حتی از تعداد صفحات کتاب‌ها نیز کاسته شده است که البته این مورد را می‌توان از نکته مثبتی تلقی کرد. در مورد سرانه مطالعه نیز باید گفت که در صورتی سرانه مطالعه افزایش خواهد یافت که کتاب در دسترس همگان قرار بگیرد که شبکه‌های اجتماعی امروزه نقش مهمی را در آگاهی بخشی و ترویج کتاب‌خوانی انجام می‌دهند و ادامه دادند در ابتدای استفاده از شبکه‌های اجتماعی ما شاهد اتفاقات خوبی برای مطالعه نبودیم و گاهی دیده می‌شد که سخنان و نقل‌قول‌های نادرست رواج یافته بود اما امروز اتفاق‌های خوبی در حال رخ دادن است. و می‌توان در جهت ترویج مطالعه، می‌توان از شبکه‌های اجتماعی بهره‌های خوبی را برد. مثلاً نهاد کتابخانه‌های عمومی پویشی را آغاز کرده است و از کاربران خواسته تا با استفاده از گوشی‌های همراه، فیلمی با محتوای کتاب‌خوانی، معرفی کتاب و بیان تجربه‌های کتاب‌خوانی خود تهیه‌کرده و با ما به اشتراک بگذارند و ما آن‌ها را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک قرار داده و به‌نوعی ترویج کتاب‌خوانی انجام دهیم. درواقع یکی از دلایل پایین بودن سرانه مطالعه ناآگاهی افراد از محتوای کتاب‎ها است و اینکه نمی‌دانند چه کتابی برای آن‌ها مناسب است که این پویش می‌تواند در جهت حل این مشکل یاری‌دهنده باشد. دکتر الهیاری در ادامه سخنان خود اشاره کردند که روش‌های زیادی برای در دسترس قرار دادن کتاب در جامعه ازجمله: برگزاری نمایشگاه‌ها، افزایش کتابخانه‌های عمومی، تقویت شبکه توزیع کتاب، ایجاد کتابخانه‌های کلاسی، ایستگاه‌های مطالعه و تأسیس کتابخانه‌های باز وجود دارد که هرکدام نواقص و کاستی‌هایی دارند که دیگری سعی در تکمیل آن دارد اما تجارب و تحقیقات نشان داده است که تنها مشکل پایین بودن سرانه مطالعه در دسترس نبودن کتاب‌ها نیست بلکه مسائل اقتصادی، خوب معرفی نشدن کتاب‌ها، حرفه‌ای نبودن ناشران و تیراژ کم کتاب‌ها نیز از عوامل دیگری هستند که حائز اهمیت است و باید برای رفع آن‌ها تلاش شود. چنان‌که سعی شده برای برطرف ضعفی که در معرفی کتاب‌ها وجود دارد بسته‌های مطالعاتی‌ای برای گروه‌های مختلف سنی، قشری و کاری که متناسب با ویژگی‌های آن‌هاست تهیه شود. معاون توسعه نهاد کتابخانه‌های عمومی در ادامه تأکید کردند که کتابخانه سازی از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به آن توجه شود. در حال حاضر سه منبع برای کتابخانه سازی و تجهیز آن‌ها وجود دارند که یکی 0.5 درصد از بودجه شهرداری‌هاست که متأسفانه اجماع کاملی وجود ندارند و بسیاری از آن سرباز می‌زنند. دوم کمک‌های خیرین است که باوجود انجمن خیرین کتابخانه ساز بار هم ما نیاز به فرهنگ‌سازی و جلب‌توجه و همکاری در این امر داریم و سوم اهدا و یا نذر کتاب برای تأمین منابع است که برای این امر ما مراکز تبادلی را در شهرها و شهرستان‌ها تدارک دیده‌ایم. دکتر الهیاری سخنان خود را با این سخن پایان دادند که مردم به کتاب و کتاب‌خوانی گرایش دارند ما باید کتاب را مناسب با ذائقه آن‌ها معرفی کنیم و زمان و نحوه دسترسی به آن‌ها را اطلاع‌رسانی کنیم و روش‌های گوناگونی را برای دسترسی به کتاب فراهم آوریم.

برنامه مشاور- شبکه آموزش- موضوع کتاب‌خوانی- مهمان برنامه: دکتر سیامک محبوب مدیرکل برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور.

دکتر محبوب سخنان خود را با پاسخ به سؤال مجری مبنی بر اینکه امروزه باوجود شبکه‌های اجتماعی سرانه مطالعه در کشور کاهش‌یافته است یا خیر آغاز نمود. ایشان در پاسخ به سؤال فرمودند به دلیل اینکه مبنای دقیقی از سنجش سرانه مطالعه وجود ندارد نمی‌توان به‌راحتی اظهار کرد که سرانه مطالعه کاهش‌یافته است. درواقع دو مسئله عمده وجود دارد یک اینکه قشر کتاب‌خوان جامعه که مطالعه در زندگی آن‌ها نفوذ کرده است به سمت شبکه‌های اجتماعی کشیده نشده‌اند و فضای مجازی را جایگزین مطالعه کتاب نکرده‌اند. درواقع افرادی که درگذشته زمان اضافی خود را به تلویزیون اختصاص می‌دادند از آن زمان کم کرده و آن را در فضای مجازی سپری می‌کنند. دوم اینکه شبکه‌های اجتماعی به دلیل ویژگی متن محور بودنشان پتانسیلی برای مطالعه به وجود آورده‌اند و باعث افزایش مهارت‌های خواندن افراد شده‌اند. و اگر به شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک فرصت نگاه کنیم می‌توانیم با ایجاد متون خوب و باارزش، تأثیر خوب و مؤثری روی جامعه بگذاریم. ایشان در ادامه به دلایل این مسئله که چرا باوجوداینکه سال‌هاست نهاد کتابخانه‌های عمومی، صداوسیما و سازمان‌های مختلف سعی در واردکردن کتاب به زندگی روزمره مردم دارند، ناموفق بوده‌اند.، پرداختند و به این موضوع اشاره کردند که امروز ما 4000 روستا، 200 شهر و 50 هزار مکان دورافتاده که 30 تا 35 میلیون نفر از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند داریم که به هیچ روشی به کتاب دسترسی ندارند و در آن‌ها هیچ کتابخانه و کتاب‌فروشی‌ای وجود ندارد درواقع می‌توان گفت ابزار واردکردن کتاب به زندگی روزمره مردم تنها برای 20 درصد از مردم کشور فراهم است. بااین‌وجود 20 درصد از افرادی که به کتابخانه و کتاب‌فروشی دسترسی دارند به آن‌ها مراجعه کرده و مطالعه می‌کنند که این آمار خوب و امیدوارکننده‌ای است و نشان می‌دهد اگر امکانات و ابزار وجود داشته باشند می‌توان کتاب را وارد زندگی روزمره مردم کرد اما باوجود مشکلاتی در این راه وجود دارد حتی اگر برنامه‌ریزی درستی انجام شود و تمرکزی روی این موضوع قرار بگیرد بازهم تقریباً 10 سال برای این کار زمان لازم است. دکتر محبوب تأکید کردند که رسانه‌ها و سازمان‌ها همه باید برای جذب خیرین تلاش کرده و روحیه کتابخانه سازی را در آن‌ها تقویت کنند. تا این تفکر در خیرین شکل بگیرد که تنها رکن اساسی در افزایش سرانه مطالعه کتابخانه‌های عمومی هستند و در این صورت است که می‌توان امیدوار بود. در انتها مدیرکل برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی به سیاست‌های اساسی این سازمان در سال 95 پرداخت که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

تأکید بر خرید کتاب‌های متناسب با نیاز و سلیقه مردم، ساخت کتابخانه در شهرها و روستاهایی که کتابخانه ندارند، شاداب سازی و افزایش جذابیت فضای کتابخانه‌ها، جذب هرچه بیشتر خیرین و تنوع‌بخشی به خدمات کتابخانه‌ها به‌منظور ترغیب برای استفاده از کتابخانه، تبدیل کتابداران به مشاوران کتاب.

*با تشکر از سرکار خانم زهرا رجبعلی بگلو و سرکار خانم نرگس ملکوتی دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت اطلاعات دانشگاه فردوسی مشهد برای پیاده‎سازی این برنامه‎ها