همخوانی سرفصل‌های آموزشی رشتة علم اطلاعات و دانششناسی با ارزش‌آفرینی و نیازهای بازار کار
بر اساس طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی کل کشور مصوب سال 1396
عصمت مؤمنی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
[1]، سمیه زمانی، کارشناس ارشد مدیریت اطلاعات، دانشگاه شهید بهشتی
و با همکاری گروه کمیته صنفی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران ( ابراهیم عمرانی، فرامرز مسعودی، مهسا پورحقانی، گیتی حیدری)
چکیده
مشاغل اغلب در پی کسب مهارت‌ها و توانمندی در انجام کاری خاص ایجاد می‌شوند. کسب مهارت نیز از طریق آموزش‌های علمی و عملی حاصل می‌شود. دانشجویان در مقاطع تحصیلی دانشگاه‌ها با گذراندن مهارت‌های مورد نیاز برای اشتغال در بازار کار، جایگاه متناسب با رشتة تحصیلی خود را کسب می‌کنند. فارغ‌التحصیلان رشتة علم اطلاعات و دانششناسی، در گذشته تنها در کتابخانه‌ها مشغول به فعالیت می‌شدند، که البته این جایگاه نیز گاه توسط فارغ‌التحصیلان علوم کامپیوتر، ادبیات و سایر رشته‌ها تصرف می‌شد.
با توجه به اینکه امروزه دامنه علمی این رشته فراتر رفته و گسترة وسیعتری یافته‌است و گرایش‌های مدیریت اطلاعات، مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال، مطالعات کتابخانه‌های عمومی، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی، رشته‌های مطالعات آرشیوی، دانشنامهنگاری، علم‌سنجی، مدیریت و سازماندهی نسخه‌های خطی به آن افزوده شده‌است؛ همچنین دروس مهارتی چون مدیریت دانش، سواد اطلاعاتی، طراحی و مدیریت وب‌سایت، برنامه‌نویسی، داده‌کاوی، سنجش علم، نظام‌های اطلاعات مدیریت، معماری پایگاه‌های داده، ارزشیابی نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، خدمات اطلاعاتی تخصصی و… جزو سرفصل‌های آموزشی این رشته قرار گرفته‌اند. در این مقاله، با هدف تطبیق همخوانی سرفصل‌های آموزشی علم اطلاعات و دانششناسی با ارزش‌آفرینی بر اساس طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی کل کشور مصوب سال 1396 سعی شده تا زمینة اشتغال و کارآفرینی برای فارغ‌التحصیلان این رشته معرفی و فراهم شود. پژوهش حاضر، از نوع کاربردی و به روش مطالعات کتابخانه‌ای است. جامعه و نمونه به طریق سرشماری بوده و روایی و پایایی مطالعات کتابخانه‌ای توسط متخصصان کمیتة مطالعات صنفی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران مورد تأیید قرار گرفت. یافته‌ها نشان می دهد، 10 ردیف شغلی با مفاهیم دروس رشتة علم اطلاعات و دانششناسی قابلیت تطبیق دارد. در نتیجه فارغ‌التحصیلان این رشته در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا توانایی اشتغال در مشاغل جدیدتری که در بازار کار عصر جدید تعریف شده‌اند، دارا هستند.
کلیدواژه‌ها: کارآفرینی، مشاغل رشتة علم اطلاعات و دانششناسی، سرفصل‌های آموزشی، ردیف شغلی، بازارکار.
مقدمه و بیان مسئله
عصر حاضر، عصر اطلاعات و دانش در بستر فناوری است و از طرفی اطلاعات و دانش در تمام روندهای محیطی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فناوری از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به همین سبب امروزه کارشناسان و متخصصان خدمات اطلاعات و دانش، ارزشی افزون در اختیار مجموعه‌های ملی و سازمانی قرار می‌دهند. از آنجا که در عصر حاضر، موفقیت و توانمندی افراد، سازمانها، مراکز دولتی و غیردولتی، دولت‌ها و کشورها در گرو در اختیار داشتن و بهره‌مندی از اطلاعات کافی، موثق، به‌روز، معتبر و به‌کارگیری صحیح آنها است، علم اطلاعات و دانششناسی این امکان را فراهم می‌کند تا اطلاعات از منابع حقیقی و صحیح آن بازیابی، استخراج و به‌کارگیری شوند. متخصصان علم اطلاعات و دانششناسی دارای مهارت‌های ارزشمندی برای مدیریت اطلاعات و مدیریت دانش در عرصه‌های گوناگون هستند و چنانچه در حوزه‌های تخصصی خود به‌کار گرفته شوند، می‌توانند به عنوان مدیران و کارشناسان بسیار مفید و مثمرثمر با مراکز دولتی و غیردولتی همکاری داشته و سبب ارتقاء علمی و عملی آن سازمان شوند. با توجه به اینکه در عصر حاضر مدیریت اطلاعات و دانش در سازمانها و مراکز دولتی و غیردولتی و دانش‌بنیان بودن فعالیت و عملکرد این مراکز و سازمانها، از مهمترین عوامل موفقیت و درآمدزایی آنان است و در جامعه جهانی، بسیار بر آن تأکید می‌شود، اهمیت و نقش حضور و مشارکت متخصصان اطلاعات و دانش، بیش از پیش نمایان است. از سویی، با تغییر نام رشته کتابداری به علم اطلاعات و دانششناسی و تغییر، بهبود و افزایش سرفصل‌های آموزشی این رشته، دانش‌آموختگان در این رشته نیز دارای دانشو مهارت‌های بیشتر و جدیدتری شده و قابلیت به‌کارگیری در مشاغل متعددی را دارا هستند که در ادامه به معرفی تطابق سرفصل‌های آموزشی با مشاغل مرتبط پرداخته شده است.
پیشینه پژوهش
طی سال‌های اخیر، پژوهش‌هایی در رابطه با معرفی برخی مشاغل مرتبط با رشته علم اطلاعات و دانششناسی صورت گرفته‌است.
تهوری (1385)، در پژوهشی با عنوان «لزوم بازنگری در برنامه‌های آموزش کتابداری و اطلاع‌رسانی با توجه به نیازهای مهارتی جدید کتابداران»، به تأثیرات موج جدید فناوری‌های نوین اشاره نمود و ضرورت بازنگری محتوای برنامه‌های آموزش کتابداری و اطلاع‌رسانی را در جهت فراهم‌آوری نیازهای مهارتی برای کتابداران، یادآوری کرده است و اقداماتی را که جهت بازنگری و همخوانی محتوای رشته با فنون و مهارت‌های مورد نیاز دانش‌آموختگان رشته در محیط فناوری و جامعه اطلاعات نوین، برشمرده است.
منصوریان (1390) در پژوهشی میان‌رشته‌ای با عنوان «صد شغل برای کتابداران: پست‌های سازمانی نوین در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی» که به روش کیفی و تحلیل محتوا انجام شد، چهار شغل نوظهور مبتنی بر فناوری اطلاعات در رشتة علم اطلاعات و دانششناسی را براساس تحلیل سرفصل‌های درسی مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در چهار گروه شغلی کتابدار فناوری اطلاعات، کتابدار دیجیتال، کتابدار ابرداده و آرشیویست دیجیتال معرفی کرده‌است.
مؤمنی و دیگران (1392) در مطالعه‌ای با عنوان «شغل‌های کتابداری و علم اطلاعات: مدیریت و ارتقاء فعالیت‌های حرفه‌ای» به روش سندی و کیفی مشاغل مرتبط با کتابداری را به هفت گروه به قرار: مشاغل سنتی رشته، پست‌های جدید مرتبط با فناوری‌های نوین، پست‌های آموزشی، پست‌های پژوهشی، پست‌های ویژة کتابداری موضوعی، پست‌های مربوط به خدمات ویژة کتابخانه‌ها، پست‌های مربوط به منابع اطلاعاتی خاص تقسیم‌بندی کرده‌اند.
شهبازی و همکاران (1394) در پژوهشی با عنوان «تحلیل سرفصل‌های برنامه‌های درسی مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشتة علم اطلاعات و دانششناسی بر اساس فرصت‌های شغلیِ نوظهور مبتنی بر فناوری اطلاعات در بازار کار جهانی» که به روش تحلیل محتوا انجام شد و از نوع کاربردی بود، به کاستی‌های آموزش دانشگاهی این رشته برای تصدی 4 گروه شغلی نوظهور کتابداری مبتنی بر فناوری اطلاعات پرداخته‌اند و مشخص شد که سرفصل‌های برنامه‌های آموزشی کارشناسی ارشد و کارشناسی مصوب وزارت علوم، تنها 71% از دانش، مهارت و نگرش مورد نیاز بازارکار را پوشش میدهد.
شهبازی و دیگران (2013)، در پژوهشی با عنوان «مشاغل نوین مبتنی بر فناوری‌های اطلاعات برای فارغ‌التحصیلان علوم اطلاعات و دانششناسی در عصر حاضر» با هدف بررسی تأثیر فناوری‌های اطلاعات بر فرصت‌های شغلی نوین کتابداری و اطلاع‌رسانی و تحلیل محتوای آگهی‌های استخدام، به روش تحلیل محتوا و با رویکرد کیفی پرداختند. در نمونه‌گیری هدفمند 276 آگهی استخدام منتشر شده در سایت کاریابی indeed (در شش ماه اول سال 2013) واز کشورهای کانادا و آمریکا انتخاب و تحلیل شدند. یافته‌ها نشان داد از 267 آگهی استخدام کتابداریِ مبتنی بر فناوری اطلاعات، 95 پست سازمانی و شغل نوین شناسایی شدند. چهار گروه شغلی “کتابدار سیستم‌ها”، “کتابدار فراداده”، “کتابدار منابع الکترونیکی” و “کتابدار وب”، سه چهارم آگهی‌های استخدام را به‌خود اختصاص داده‌اند. در 71 درصد از آگهی‌های استخدام نیز، داشتن مدرک کارشناسی ارشد مورد تأیید انجمن کتابداران آمریکا یا معادل آن برای استخدام لازم دانسته شده است. تحلیل سرفصل‌های دورۀ کارشناسی علم اطلاعات و دانششناسی نشان داد، واحدهای درسی مبتنی بر فناوری اطلاعات برای تربیت کتابدار در سرفصل جدید وزارت علوم (مصوب 1388)، در مجموع به ارزش 18 واحد (14 درصد) هستند.
صمیعی و رحمانی (1395) نیز در مجموعه مقالات ادکا در سال 1395 با عنوان «ساختارهای شغلی علم اطلاعات و دانششناسی: گذشته، حال، آینده»، به روش سندی به بررسی مشاغل این رشته پرداخته‌اند. در پژوهش حاضر نیز هشت شغل مبتنی بر دانش، مهارت و نگرش فارغ‌التحصیلان این رشته معرفی شدند.
صابری(1395)، در پژوهشی با عنوان «کارآفرینی در علم اطلاعات و دانششناسی: یک تحلیل عاملی اکتشافی» به شناسایی، تحلیل، تبیین عوامل اثرگذار در کارآفرینی دانشجویان علم اطلاعات و دانششناسی پرداخته و پنج عامل اثرگذار در کارآفرینی رشته را تحت عنوان «مهارت‌افزایی»، «آموزشی»، »محتوایی»، «ترویجی» و «پشتیبانی» نامگذاری کرده و در پایان، ضرورت توجه برنامه‌ریزان درسی و تصمیم‌گیران رشته علم اطلاعات و دانششناسی را به پنج عامل فوق جهت رونق کارآفرینی در رشته را یادآور شده است.
پاکنژاد و دیگران (1397) در پژوهشی با عنوان «تحلیل سرفصل‌های جدید علم اطلاعات و دانششناسی بر مبنای شایستگی‌های کارآفرینی در عرصه بهینه‌سازی سایت برای موتورهای جستجو[3]» به تحلیل کیفی محتوای آخرین سرفصل‌های جدید علم اطلاعات و دانششناسی در انطباق با بهینه‌سازی سایت برای موتورهای جستجو پرداخته‌اند. پژوهش ایشان کاربردی و به روش تحلیل محتوای کیفی بود. جامعه پژوهش شامل آگهی‌های استخدام قید شده در عرصه سئو در دو سایت معروف indeed.com و monster.com در خارج، سایت Iranjobs.irدر داخل کشور و نیز آخرین سرفصل‌های مصوب رشته علم اطلاعات و دانششناسی در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد است. پس از تحلیل محتوای 261 آگهی استخدام در سایتهای مطرح کاریابی داخل و خارج از کشور، شایستگی‌های اصلی کارآفرینی در عرصه سئو در قالب سازه تحلیل محتوا در پنج مقوله کلی و 39 گویه تدوین شد. تحلیل سرفصل‌های رشته بر مبنای آن نشان داد، در مجموع 66 درصد از شایستگی‌های سئو در سرفصل‌های رشته به‌صورت پراکنده وجود دارد. نتایج نشان داد، بازنگری و روزآمدسازی محتوای سرفصل‌های رشته علم اطلاعات و دانششناسی در عرصه مباحث وب به‌ویژه بهینه‌سازی سایت برای موتورهای جستجو و کارآفرینی از خلأهای اصلی آخرین سرفصل مصوب مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در این عرصه است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به‌روش مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده‌است. جامعه آماری پژوهش، آخرین سرفصل‌های آموزشی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مقاطع کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکتری رشته علم اطلاعات و دانششناسی در ایران و تطبیق آن با طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی با آخرین اصلاحات و اضافات سال 1396 است. ابزار پژوهش، مشاهده منابع مکتوب بوده و روایی و پایایی نتایج توسط متخصصان کمیته مطالعات صنفی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران تأیید شده‌است.
اهداف پژوهش
هدف اصلی: همخوانی سرفصل‌های آموزشی رشتة علم اطلاعات و دانششناسی با ارزش‌آفرینی بر اساس طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی کل کشور مصوب سال 1396
اهداف فرعی شامل:
- تطبیق سرفصل‌های آموزشی علم اطلاعات و دانششناسی با طرح طبقه‌بندی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی کل کشور مصوب سال 1396
- شناسایی و معرفی زمینه‌های شغلی برای دانش‌آموختگان رشته علم اطلاعات و دانششناسی در بازار کار
پرسش‌های پژوهش
پژوهش حاضر بر آن است تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
- میزان همخوانی سرفصل‌های آموزشی رشتة علم اطلاعات و دانششناسی با ارزش‌آفرینی بر اساس طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی کل کشور مصوب سال 1396 چگونه است؟
- تطبیق سرفصل‌های آموزشی علم اطلاعات و دانششناسی با طرح طبقه‌بندی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی کل کشور چگونه است؟
- زمینه‌های شغلی برای دانش‌آموختگان رشته علم اطلاعات و دانششناسی در بازار کار چگونه است؟
یافته‌ها
یافته‌ها نشان داد فارغ‌التحصیلان رشتة علم اطلاعات و دانششناسی برای تصدی 10 عنوان شغل، مطابق با سرفصل‌های برنامه‌های آموزشی کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکتری مصوب وزارت علوم، حدود یک دوم تا دو سوم مهارت و دانش مورد نیاز مشاغل “کارشناس امور آموزش”، “کارشناس امور پژوهش”، “کارشناس تحلیلگر سیستم”، “کارشناس امور فرهنگی”، “مدیر امور فرهنگی”، “کارشناس برنامه‌ریزی و بررسی اسناد و مدارک کشور”، ” کارشناس بررسی اسناد و مدارک”، “کارشناس روابط عمومی”، “مسئول پذیرش مدارک پزشکی” و “کارشناس مدارک و مطبوعات” را دارا هستند. در طرح رده‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی که در سال 1396 منتشر شده‌است، شرایط احراز و ارتقای گروه دارندگان مدرک تحصیلی لیسانس، فوق لیسانس و دکترا، مطابق جدول زیر، تشابه یک دوم تا دو سوم تجارب با مدرک تحصیلی تعیین شده‌است.
جدول 1. شرایط تجربی مورد نیاز برای احراز مشاغل
دوره کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانششناسی، نیروی انسانی لازم را برای فعالیت‌های حرفه‌ای در سازمانها و مراکز اطلاعاتی چون کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، فرهنگی، آموزشی، مراکز تحلیل اطلاعات، تولید محتوا، تربیت می‌کند. کارشناسان این رشته در دو گرایش علم اطلاعات و دانششناسی و کتابداری پزشکی در مقطع کارشناسی، پا به عرصة کار و فعالیت گذاشته و می‌توانند در مشاغلی که متعاقبا معرفی می‌شوند، مطابق با طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی که در سال 1396 توسط یوسف رونق گردآوری و تنظیم شده‌است، اشتغال یابند. دورة کارشناسی ارشد این رشته، شامل گرایش‌های مدیریت اطلاعات، مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال، مطالعات کتابخانه‌های عمومی، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی، رشتة مطالعات آرشیوی، دانشنامهنگاری، علم‌سنجی، مدیریت و سازماندهی نسخه‌های خطی، کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، علوم تصمیم و مدیریت دانش و دورة دکترای این رشته نیز شامل مدیریت اطلاعات و دانش، بازیابی اطلاعات و دانش و مدیریت اطلاعات بهداشتی درمانی است. با توجه به اینکه رشتة علم اطلاعات و دانششناسی در عرصه‌های گوناگون علم و دانش و فرهنگ کارآمد بوده و رسالت خود را اطلاع‌یابی، اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی و نهادینه‌کردن بنیان‌های دانش در شیوة عملکرد نهادهای دولتی و غیردولتی و مدیریت اطلاعات و دانش می‌داند، با مشاغلی که ارتباط نزدیک با این حوزه‌ها دارند، مرتبط است. در ادامه، سرفصل‌های گرایش‌های مختلف رشتة علم اطلاعات و دانششناسی با مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی تطبیق و به ارزیابی آنها پرداخته شده است.
با توجه به شرایط احراز مشاغل که در طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی در سال 1396 ذکر شده و مطابقت آن شرایط با سرفصل‌های دروس مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری رشتة علم اطلاعات و دانششناسی، به‌نظر می‌رسد که فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد رشتة علم اطلاعات و دانششناسی با گذراندن واحدهای درسی که در جدول شماره 2 ذکر شده‌اند، امکان تصدی مشاغل مربوط را دارا هستند.
جدول شماره 2. تطبیق سرفصل‌های آموزشی گرایش مدیریت اطلاعات با مشاغل مرتبط
به‌نظر می‌رسد که در مراکز فرهنگی، اطلاعاتی و دانش‌محور به‌ویژه در بافت آموزشی و بافت فرهنگی، شغل‌های کارشناس امور فرهنگی، مدیر امور فرهنگی، کارشناس امور آموزشی و تحلیلگر سیستم مورد نیاز است که یکی از مصادیق آن بافت فرهنگی کتابخانه‌ها، مراکز اطلاعاتی و اطلاع‌رسانی و مراکز دانش‌محور است. همچنین در بافت فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شغل کارشناس امور پژوهش مورد نیاز است که با توجه به سرفصل‌های آموزشی ارائه شده مقطع کارشناسی ارشد و دکتری رشتة علم اطلاعات و دانششناسی از سوی شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم در سال 1391 و تطبیق آن با شرایط احراز مشاغل ذکر شده در فوق، گرایش‌های مدیریت اطلاعات و مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی با شرایط احراز مشاغل در طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی 1396 همخوانی دارد. در جدول‌های شماره 2 و 3 این تطبیق و همخوانی قابل مشاهده است.
جدول 3. تطبیق سرفصل‌های آموزشی گرایش مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی با مشاغل مرتبط
با توجه به تغییر عنوان رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی به علم اطلاعات و دانششناسی، بیش از پنجاه درصد دروس در محیط فناوری تغییر کرده‌است. حضور کارشناس تحلیلگر سیستم در هر نظام اطلاعاتی و دانش‌محور ضروری است و به نظر می‌رسد در بافت‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی چنین شغلی مورد نیاز است که با سرفصل‌های آموزشی گرایش مدیریت اطلاعات، مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی و رشته علم‌سنجی همخوانی دارد.
جدول 4. تطبیق سرفصل‌های آموزشی گرایش مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال با مشاغل مرتبط
رشته شغلی کارشناس برنامه‌ریزی و بررسی اسناد و مدارک کشور، با توجه به شرح وظایف مندرج در کتاب طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی(1396) ، قابلیت افزودن رشته علم اطلاعات و دانششناسی، در گرایش مدیریت اطلاعات و رشته مطالعات آرشیو به شرایط احراز را دارد.
جدول 5. تطبیق سرفصل‌های آموزشی رشته مطالعات آرشیو با مشاغل مرتبط
به‌نظر می‌رسد که در مراکز پژوهشی، اطلاعاتی و دانش‌محور به‌ویژه در بافت فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، شغل‌های کارشناس امور پژوهشی و کارشناس تحلیلگر سیستم مورد نیاز است که یکی از مصادیق آن بافت فرهنگی کتابخانه‌ها، مراکز اطلاعاتی و اطلاع‌رسانی است. با توجه به سرفصل‌های آموزشی ارائه شده مقطع کارشناسی ارشد و دکتری رشتة علم اطلاعات و دانششناسی از سوی شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم در سال 1391 و تطبیق آن با شرایط احراز مشاغل ذکر شده در فوق، گرایش‌های مدیریت اطلاعات و مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی و رشته علم‌سنجی با شرایط احراز مشاغل در طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی 1396 همخوانی دارد. در جدول شماره 6 این تطبیق و همخوانی قابل مشاهده است.
جدول 6. تطبیق سرفصل‌های آموزشی رشته علم‌سنجی با مشاغل مرتبط
جدول 7. تطبیق سرفصل‌های آموزشی گرایش مطالعات کتابخانه‌های عمومی با مشاغل مرتبط
با توجه به اینکه یکی از مصادیق بارز بافت فرهنگی، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی هستند، مطابق جدول فوق، فارغ‌التحصیلان گرایش مطالعات کتابخانه‌های عمومی براساس شرایط احراز هویت مندرج در طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی(1396) می‌توانند متصدی شغل کارشناس امور فرهنگی باشند.
در پاسخ به پرسش دوم پژوهش لازم به ذکر است با توجه به این که هشت رشته شغلی که در این مقاله مورد ارزیابی و تطبیق آن با سرفصل‌های آموزشی رشته علم اطلاعات و دانششناسی در گرایش‌های مختلف قرار گرفته‌است و تطبیق آن با تعریف، شرح نمونه وظایف و مسئولیت‌های مندرج در کتاب طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی(1396)، رشته علم اطلاعات و دانششناسی می‌تواند با گرایش‌ها و رشته‌های مختلف خود، به شرایط احراز مشاغل کارشناس امور آموزشی، کارشناس امور پژوهشی، کارشناس امور فرهنگی، مدیر امور فرهنگی، کارشناس تحلیلگر سیستم، کارشناس مدارک و مطبوعات، کارشناس برنامه‌ریزی و بررسی اسناد و مدارک کشور و مسئول پذیرش و مدارک پزشکی اضافه شود.
جدول 8. رشته شغلی کارشناس امور آموزشی
با توجه به سرفصل‌های آموزشی گرایش‌های مدیریت اطلاعات و مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی، دانش‌آموختگان این دوگرایش می‌توانند در رشته شغلی کارشناس امور آموزشی اشتغال یابند.
جدول 9. رشته شغلی کارشناس امور پژوهشی
با توجه به سرفصل‌های آموزشی گرایش‌های مدیریت اطلاعات، مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال و مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی، دانش‌آموختگان این سه گرایش می‌توانند در رشته شغلی کارشناس امور پژوهشی اشتغال یابند.
جدول 10. رشته شغلی کارشناس امور فرهنگی
با توجه به سرفصل‌های آموزشی گرایش‌های مدیریت اطلاعات، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی و مطالعات کتابخانه‌های عمومی، دانش‌آموختگان این سه گرایش می‌توانند در رشته شغلی کارشناس امور فرهنگی اشتغال یابند.
با توجه به سرفصل‌های آموزشی گرایش‌های مدیریت اطلاعات و مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی و رشته مطالعات آرشیو، دانش‌آموختگان این سه گرایش می‌توانند در رشته شغلی مدیر امور فرهنگی اشتغال یابند.
جدول 12. رشته شغلی کارشناس برنامه‌ریزی و بررسی اسناد و مدارک کشور
مطابق جدول‌های 10 و 11 و 12 ، با توجه به سرفصل‌های آموزشی گرایش مدیریت اطلاعات و رشته مطالعات آرشیو، دانش‌آموختگان این دو می‌توانند در رشته‌های شغلی: کارشناس برنامه‌ریزی و اسناد ومدارک کشور(جدول 10) و بررسی اسناد و مدارک کشور(جدول 11) و کارشناس مدارک و مطبوعات(جدول 12) اشتغال یابند. جدول‌های ذکر شده در ادامه آورده شده‌اند.
جدول 13. رشته شغلی بررسی اسناد و مدارک
جدول 14. رشته شغلی کارشناس روابط عمومی
جدول 15. رشته شغلی کارشناس مدارک و مطبوعات
جدول 16. رشته شغلی مسئول پذیرش و مدارک پزشکی
مطابق جدول 13 ، با توجه به سرفصل‌های آموزشی گرایش مدیریت اطلاعات و رشته مطالعات آرشیو، دانش‌آموختگان این دو رشته می‌توانند در رشته شغلی مسئول پذیرش و مدارک پزشکی اشتغال یابند.
با توجه به سرفصل‌های آموزشی گرایش‌های مدیریت اطلاعات و مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال و رشته علم‌سنجی، دانش‌آموختگان این سه گرایش می‌توانند در رشته شغلی کارشناس تحلیلگر سیستم اشتغال یابند.
جدول 17. رشته شغلی کارشناس تحلیلگر سیستم
جمع‌بندی و نتایج
عصر اطلاعات و دانش و نیزگسترش فناوری‌های نوین، فرصت‌های شغلی تازه و پست‌های فراوان سازمانی با عناوین و وظایف جدیدی را برای آن تعریف می‌کند که خود نویدبخش گسترش زمینه‌های شغلی جدید، علاوه بر مشاغل معمول در این رشته است. مشاغلی چون: نمایه‌ساز، فهرستنویس، مجموعه‌ساز، کتابدار، کتابدار مرجع که از گذشته در این رشته بوده‌اند و مشاغل جدیدی که بر اثر اهمیت و قدرت اطلاعات و دانش و ورود فناوری به این رشته به وجود آمده‌اند، از جمله: کتابدار دیجیتال، آرشیویست، کتابدار دانشگاهی، مشاغلی که در پژوهش‌های پیشین معرفی شده‌اند و هشت عنوان شغلی که در این مقاله معرفی و با سرفصل‌های آموزشی مقاطع مختلف رشته علم اطلاعات و دانششناسی مطابقت داده شده‌اند و بر اساس طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی(1396)، دانش‌آموختگان رشته علم اطلاعات و دانششناسی، دانش، نگرش و مهارت لازم را برای تصدی مشاغلی چون: کارشناس امور آموزشی، کارشناس امور پژوهشی، کارشناس امور فرهنگی، مدیر امور فرهنگی، کارشناس تحلیلگر سیستم، کارشناس مدارک و مطبوعات، کارشناس برنامه‌ریزی و بررسی اسناد و مدارک کشور و مسئول پذیرش و مدارک پزشکی، دارا هستند. امید است با پیگیری مسئولان ذیربط، اقدامات لازم جهت اضافه شدن رشته علم اطلاعات و دانششناسی به شرایط احراز این مشاغل انجام شود تا دانش‌موختگان این رشته ارزشمند، جایگاه شغلی واقعی خود را در سازمانها و نهادها و مراکز دولتی و غیردولتی کسب نمایند.
فهرست منابع
تهوری، زهرا (1385). لزوم بازنگری در برنامه‌های آموزش کتابداری و اطلاع‌رسانی با توجه به نیازهای مهارتی جدید کتابداران. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات. 65 (17)، 43-61.
پاکنژاد، آزاد؛ سلامی، مریم؛ سهیلی، فرامرز؛ ضیایی، ثریا (1397)، تحلیل سرفصل‌های جدید علم اطلاعات و دانششناسی بر مبنای شایستگی‌های کارآفرینی در عرصه بهینه‌سازی سایت برای موتورهای جستجو (SEO)، مشهد: کتابداری و اطلاع‌رسانی، پاییز و زمستان 1397 – سال هشتم – شماره 2 علمی- پژوهشی (وزارت علوم)/ISC (34 صفحه – از 5 تا 38).
رونق، یوسف (1396). طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل مستخدمین دستگاه‌های اجرایی. تهران: فرمنش.
دریتی، جی.کیم(1393). شغل‌های کتابداری و علم اطلاعات: مدیریت و ارتقای فعالیت‌های حرفه‌ای. ترجمه: عصمت مؤمنی، علیرضا عبودیت، فاطمه علیزاده. تهران: نشر کتابدار.
شهبازی، رحیم، فهیم‌نیا، فاطمه، حکیم‌زاده، رضوان و فدایی، غلامرضا (1394). تحلیل سرفصل‌های درسی مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته علم اطلاعات و دانششناسی بر اساس فرصت‌های شغلی نوظهور مبتنی بر فناوری اطلاعات در بازار کار جهانی. کتابداری و اطلاع‌رسانی: ج 18: ش 2: صص 140-103.
شهبازی، رحیم؛ فهیم‌نیا، فاطمه؛ حکیم‌زاده، رضوان (2013). مشاغل نوین مبتنی بر فناوری‌های اطلاعات برای فارغ‌التحصیلان علوم اطلاعات و دانششناسی در عصر حاضر. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 47 (3)، 229-250.
صابری، محمد کریم(1395). کارآفرینی در علم اطلاعات و دانششناسی: یک تحلیل عامل اکتشافی. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 28(3)، 29-45.
صمیعی، میترا؛ مهدی رحمانی(1395). ساختارهای شغلی علم اطلاعات و دانششناسی: گذشته، حال، آینده. مجموعه مقالات نهمین همایش ملی ادکا. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی
منصوریان، یزدان. (1390). صد شغل برای کتابداران: پست‌های سازمانی نوین در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی در اطلاعات: ش 87: صص 88-103
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی. گروه علوم انسانی و اجتماعی. کمیته علم اطلاعات و دانششناسی (1391). برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد گرایش: مدیریت کتابخانه های دیجیتال.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی.گروه علوم انسانی و اجتماعی. کمیته علم اطلاعات و دانششناسی (1391). برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد گرایش: مدیریت اطلاعات.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی.گروه علوم اجتماعی. (1389). برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد رشته: علم‌سنجی
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی.گروه علوم انسانی و اجتماعی. کمیته علم اطلاعات و دانششناسی (1391). برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد گرایش: مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی.گروه علوم اجتماعی(1389). برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد رشته: مطالعات آرشیوی.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی.گروه علوم اجتماعی. کمیته علم اطلاعات و دانششناسی (1390). برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد گرایش: مطالعات کتابخانه‌های عمومی.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی.گروه اجتماعی. کمیته علم اطلاعات و دانششناسی (1387). برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد گرایش: دانشنامهنگاری.
Compatibility of Educational Courses in the Field of Knowledge and Information Science
With Entrepreneurship and the Needs of the Occupation in the Market
Abstract
Occupations often seek to acquire skills and ability to do something specific. Skills are often carried out through scientific and practical training. Students at the university’s academic levels acquire a position in their field of study by passing the skills required for employment in the labor market. Graduates in the field of information science and science, in the past, were only active in libraries, which, of course, were also occupied by graduates of computer science and literature and other disciplines. Given the fact that today the scientific field has surpassed the broader range and has been added to the trends of information management, digital library management, library libraries studies, library libraries management, and the fields of archival studies, journalism, scientism, management and organization of manuscripts. Key competencies such as knowledge management, information literacy, website design and management, programming and data mining, science measurement, management information systems, database architecture, systems evaluation and information services, specialized information services are included in the curriculum of this field. In this paper order to adapt the educational curriculum of information science and science with the jobs of the day labor market, it has been tried to introduce the field of employment and entrepreneurship for graduates of this field. The present study is an applied and library research method. The population and sample were census-based and the validity and reliability of library studies were confirmed by the experts of the Committee for Study Studies of the Library and Information Society of Iran. The findings show that 8 job rows are compatible with the concepts of information science and knowledge science courses. As a result, undergraduates and graduate and postgraduate graduates have the ability to engage in newer jobs defined in the New Age Labor Market.
Keyword: Entrepreneurship, Labor Market, Jobs, Educational Courses.
[3] SEO
