در گفتگو با وفا قبادپور: یادی از دکتر حری برای تشکیل حلقه “ماد”
به بهانه تشکیل اولین جلسه حلقه ماد نشریه شناسه مصاحبه‌ای را با وفا قبادپور، دبیر نشست حلقه ماد ترتیب داده است. در این مصاحبه، نقش شادروان استاد حری در شکل‌گیری و استمرار حلقه مطالعاتی ماد مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.
*سپاسگزار می‌شوم در ابتدا در مورد نحوه تشکیل حلقه مطالعاتی «ماد» به‌صورت مختصر توضیح بفرمایید.
*سپاسگزار می‌شوم در ابتدا در مورد نحوه تشکیل حلقه مطالعاتی «ماد» به‌صورت مختصر توضیح بفرمایید.
مدت‌ها بود آقای دکتر حری از فعالیت و تدریس در دانشگاه تهران بازمانده بودند و من به‌عنوان کسی که تحصیلات تکمیلی خود را در مقطع ارشد در دانشگاه تهران می‌گذراندم به‌اتفاق بسیاری از دانشجویان مشتاق و علاقه‌مند، از محضر ایشان محروم بودیم. به‌ویژه نیاز به مشاوره‌ها و درس ایشان در زمینه روش تحقیق کاملاً محسوس بود. شرایط شلوغ دانشکده، که تحول از گروه کتابداری به دانشکده محور آن بود سبب می‌شد که استادان بجا مانده از گروه، دچار گرفتاری‌ها و دغدغه‌های بی‌شمار اجرائی شوند و تمرکز کمتری بر پژوهش‌های جاری و به‌ویژه درس روش تحقیق داشته باشند. تا جایی که بیم آن را داشتم روش تحقیق به نقطه‌ضعف دانشجویان ارشد و دکتری دانشگاه تهران تبدیل شود.
با توجه به این مسئله این ایده به ذهنم رسید که با هزینه شخصی دانشجویان یک دوره روش تحقیق پیشرفته را توسط آقای دکتر حری در هر نقطه‌ای که مناسب باشد برگزار کنیم به ترتیبی که دانشجویانی که دوره‌های روش را گذرانده‌اند و درگیر پروژه‌های پژوهشی خود هستند هم‌دوره‌ای را معادل یک‌ترم دانشگاهی با آقای دکتر حری بگذرانند و هم مشکلات خود را با مشاوره‌های ایشان حل کنند. آن زمان در میان انجمن کتابداری و کتابخانه حسینیه ارشاد به نظر می‌رسید حسینیه شرایط بهتری را از نظر سرعت عمل و هماهنگی‌های اجرائی داشت.
ایده را در یکی از دیدارهایم با آقای دکتر مطرح کردم و ایشان اعلام آمادگی کردند و قرار شد امور اجرائی انجام شود. در این میان آقای دکتر نقشینه به دلیل شرایط بیماری دکتر حری و نیاز به برگزاری جلسات در نزدیک‌ترین نقطه به منزل ایشان با گشاده‌دستی، آزمایشگاه پایش دیجیتال را در دانشکده روانشناسی دانشگاه تهران در اختیار ما قراردادند و بدین ترتیب آخرین و درعین‌حال شاید جدی‌ترین دوره روش آقای دکتر حری برگزار و توسط آزمایشگاه به‌طور کامل ضبط شد. بنابراین برنامه کاملاً خودجوش و با حمایت آقای دکتر نقشینه انجام شد. البته بعدها آقای دکتر حری هزینه دریافتی از دانشجویان را نپذیرفتند و از من خواستند از طریق دکتر رضایی وجه آن به یک کتابخانه محروم هدیه گردد.
این دوره زمینه ایده دیگری را در ذهن من پرورش داد. من مدت‌ها قبل از جلسات گاهی به دیدار آقای دکتر حری می‌رفتم و در مورد مفهوم اطلاعات با یکدیگر گفتگو می‌کردیم. این گفتگوها در من زمینه‌ساز نظریه‌ای شد که نام آن را مفهوم هولوگرافیک اطلاعات گذاشته‌ام و مشغول بررسی آن هستم. در آن جلسات خصوصی گاهی آقای دکتر مطالبی را در زمینه مفهوم اطلاعات بیان می‌کردند که برای من و حتی برای خودشان که این مفاهیم را به کلام آورده بودند بسیار هیجان‌انگیز بود. من متوجه شدم احتمال دارد بسیاری از اندیشمندان این رشته دارای افکار و حتی تصورات ارزشمند و الهام‌بخشی باشند که مجال طرح آن را در هیچ‌کدام از ساختارهای علمی رشته نداشته باشند. با این زمینه در جلسات روش تحقیق پیشنهاد کردم این جلسات بامطالعه موضوعات گوناگون در رشته و نقد و بررسی متون آن ادامه یابد و بخشی از آن صرف گفتگوهای آزاد در و غیررسمی علمی شود. که خوشبختانه با استقبال دوستان من و همچنین خود آقای دکتر مواجه شد.
*نقش شادروان دکتر حری در تشکیل این حلقه چه بود؟ دلایل ایشان از تشکیل این حلقه و چشمانداز و اهداف او از تشکیل این حلقه چه بودند؟
آقای دکتر با همراهی دوستان حاضر چند تغییر اساسی و تحول بخش در این مورد اعمال کردند که عبارت بود از تمرکز بر موضوع «مفهوم اطلاعات و دانش» و محوریت گفتگوهای آزاد به‌جای مطالعه و نقد متون به‌گونه‌ای که موضوعی برای مطالعه و بررسی در جلسه بعدی توسط ایشان مشخص می‌شد و افراد بامطالعه منتقدانه به بررسی نظریات و دیدگاه‌های موجود در آن موضوع می‌کردند. شرط اصلی حضور در حلقه مشارکت جدی تک‌تک حاضران در روند گفتگوها بود.
ایشان همچنین با خوش‌ذوقی نام حلقه مطالعاتی ماد را برای حلقه انتخاب کردند که مخفف مفهوم اطلاعات و دانش بود. بنابراین نقش محوری ایشان هم در تشکیل حلقه مطالعه مهم بود و هم در طراحی. جامعیت نسبی آقای دکتر و تسلط ایشان بر مباحث مطرح و همچنین توانائی ایشان در اداره بحث‌ها و هدایت و جمع‌بندی گفتگوها محوری شد که با دست‌باز می‌توانستیم طراحی جلسات را در نهایت هماهنگی با اهداف آن انجام دهیم. درعین‌حال که ایشان تأکید داشتند تمام حاضران باید در گفتگوها شرکت کنند عملاً شخصیت و توانمندی ایشان سبب تحقق، ارتقاء و جهت‌گیری حلقه بود.
ایشان رسیدگی به مفهوم‌های بنیادین اطلاعات و دانش، به‌گونه‌ای که بالاخره بتوان تعریف علمی و نه صرفاً عملیاتی را به آن‌ها اختصاص داد را وظیفه رشته ما که به‌تازگی عنوان علم اطلاعات و دانش‌شناسی را دریافت کرده بود می‌دانستند. تعریفی مشخص و علمی که مورد اتفاق این مفاهیم در تمام رشته‌ها باشد. کنکاش‌های ایشان بر روی نظریه عمومی اطلاعات زمینه‌ساز و انگیزه چنین رویکردی بود. ایشان حتی بیان می‌کردند که دهه‌ها و یا حتی قرن‌ها طول کشیده که فیزیکدانان بر روی مفاهیمی مانند دما یا جرم به‌اتفاق نظر رسیده‌اند و تعریف فعلی از مفاهیم آن‌ها در فیزیک مورد اتفاق فیزیکدانان واقع‌شده بنابراین نباید نا امید بود که روزی دانشمندان علم اطلاعات نیز در مورد مفهوم اطلاعات به چنین معرفت و در نتیجه تعریفی مشخص و واحد برسند. ایشان علاقه‌مند بودند که این حلقه از یکسو تأمل‌گرانی منتقد با ادبیاتی واحد و اندیشه‌هایی توانمند تربیت کند و از سوئی دیگر محیطی جذاب و راحت برای ایده‌پردازی استادان و دانشجویان رشته در این زمینه باشد. تا جایی که به‌جای تکرار حرف دیگران افراد بتوانند از خودشان دارای نظر و دیدگاه باشند و تنها مقلد و راوی دیگران نباشند. رویکرد تعاملی و مشارکتی جلسات آقای دکتر به همراه عدم اتکا صرف به متون برخاسته از این طرح بود.
*نقش و تأثیر دکتر حری در برپایی هدفمند و ثمربخش جلسههای این حلقه چه بود؟ آیا خاطره خاصی در این زمینه‌دارید که برای دوستان علاقه‌مند بیان بفرمایید؟
ازنظر شما، کدام ویژگی‌های علمی، شخصیتی، اجتماعی و …ایشان در شکل‌گیری جلسههای این حلقه مطالعاتی پررنگتر بوده است؟
همان‌گونه که احتمالاً می‌دانید آقای دکتر حری عملاً یک استراتژیست بود. یعنی وضعیت حال حاضر رشته را می‌دید. نگاه نافذی به آینده داشت و قدم‌هایی را که می‌بایست برداشته شود به‌روشنی شناسایی می‌کرد. او می‌توانست به‌راحتی طراح تحولات ساختاری و محتوایی در رشته باشد. فقدان تفکر راهبردی در پیوند با تفکر سیستمی و تعیین گام‌های عملی و اجرائی بر مبنای آن، از نقاط ضعف رشته است که با درگذشت ایشان تشدید شده است. در آینده نیز از همین نقطه‌ضعف ممکن است کار رشته به انحلال بکشد. طراحی و برگزاری حلقه ماد از آن دسته فعالیت‌های راهبردی ایشان بود که متأسفانه فرصت چندانی به دست نیامد که از هدایت ایشان برخوردار گردد. ایشان در حلقه مطالعات ماد یک فضای خلأ را در محیط رشته شناسایی کرده بودند و برای پر کردن آن و درنتیجه وصول به یک تحول ارزشمند در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در پی اجرای این برنامه بودند.
ایشان علاوه بر استادی در دانشگاه، دارای شخصیت آکادمیک بود که سبب می‌شد بتوان با ایشان به زبان مشترک رسید و این شخصیت، روح حاکم بر حلقه شده بود.
*وضعیت حلقه مطالعاتی پس از درگذشت ایشان چگونه است و چه برنامه‌ای برای ادامه فعالیت‌ها در «ماد» دارید؟
ما در غیاب آقای دکتر با این چالش مواجه بودیم که طرحی که درانداخته بودیم بر محور ویژگی‌های علمی و شخصیتی ایشان بود. چند تغییر در غیاب ایشان در حلقه ایجادشده است. اولاً مصمم هستیم حلقه ماد به‌عنوان فعالیتی که به شکلی صحیح و با هدف‌گیری درست توسط ایشان شکل گرفت ادامه یابد. ثانیاً این حلقه به‌عنوان یک سرمایه فکر و معنوی به‌جامانده از آقای دکتر باید باهمت تعدادی از استادان شکل بگیرد که در حال حاضر در حال تشکیل یک هسته علمی برای راهبری آن هستیم. و سومین نکته اینکه ناچاریم به‌جای موضوع محوری که توسط دکتر حری مورد تأکید بود بر متون تأکید بیشتری داشته باشیم. بااین‌وجود بخش ایده‌پردازی کار کماکان حفظ خواهد شد. ما یک جلسه را به‌طور آزمایشی در کتابخانه حسینیه ارشاد برگزار کردیم تا حرکت از فضای دانشگاه در یک کتابخانه عمومی را تجربه کنیم. در حال حاضر مشغول بررسی جوانب این تغییر هستیم و جلسه دوم نیز به‌زودی اعلام برنامه خواهد شد.
*سپاسگزار خواهیم شد اگر مطلب دیگری در این زمینه لازم است، مطرح بفرمایید.
حلقه مطالعه ماد یادگار دکتر حری بود اما درعین‌حال حاصل تلاش و همدلی‌های جمعی بود. در این فرصت می‌خواهم پس از سپاس ویژه از حمایت‌های دکتر نادر نقشینه، از یاران خود در حلقه به‌ویژه خانم‌ها مریم احمدخانی، فرحناز سلطانی، افسون ثابت‌پور، مریم چهره‌قانی، دکتر فهیمی‌فر، دکتر منصوریان و همه کسانی که با مشارکت خود سبب پربارتر شدن حلقه شدند تشکر و همچنین از همدلی خانم خراسانچی قدردانی کنم.
*با تشکر از آقای مهدی زاهدی نوقابی دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی برای طراحی پرسش‌ها
