مدرسۀ تابستانی خواندن از زبان مدرسان
مقدمه
در این دوره از مدرسه تابستانی خواندن، آن دسته از کتابداران نخبه پژوهشگر و علاقه‌مند به ترویج مطالعه که تمایل به حضور در این طرح را داشته باشند، پس از پذیرش، در دوره‌های متمرکز ترویج خواندن با حضور استادان برتر کشور برای ایفای نقش کلیدی مروجان خواندن در جامعه آماده شدند.
نخستین این دوره (شامل دو بخش خانم‌ها و آقایان) در شهریورماه 1394 در شهر مشهد برگزار شد. دومین دوره مدرسه نیز به زودی برگزار خواهد شد.
گفتی است «مدرسه تابستانی خواندن» یکی از برنامه‌های «طرح ملی خواندن» است که از سوی معاونت برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و با همکاری اداره کل پژوهش و نوآوری و اداره آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی نهاد اجرا شد.
در راستای ارزیابی این دوره، اقدامات گوناگونی انجام‌شده است اما ما نیز در مجلۀ شناسه با نزدیک شدن به سالگرد این دوره، مصاحبه‌ای با مدرسان دورۀ نخست داشتیم. از مدرسان این دوره سه سؤال پرسیده شد. در ادامه پاسخ این بزرگواران به ترتیب سؤالات تقدیم می‌شود. امید که به برگزاری هرچه بهتر دوره‌های بعدی کمک نماید. پرسش ها به قرار زیر بودند:
- لطفاً نظر کلی‌تان در مورد مدرسه تابستانی خواندن (اجرا، سوژه، برنامه‌ها) را بیان بفرمایید.
- نقاط مثبت و منفی مدرسه از نگاه شما کدامند؟
- لطفاً چنانچه پیشنهاد‌هایی برای مدرسه خواندن دوم در نظر دارید ارائه نمایید.
لیلا کفاش‌زاده
- ایدۀ بسیار خوبی بود و به‌ویژه که این کار در نهاد کتابخانه‌های عمومی و با حضور کتابداران انجام‌شده است چراکه کتابخانه‌ها به‌عنوان نبض تپندۀ جامعۀ کتاب‌خوانی می‌توانند خون تازه به رگ‌های جامعۀ فرهنگی تزریق کنند.
- کلاس و ارائۀ خودم خیلی خوب بود. تا حدی که همه از ایده منفجر می‌شدند! اما فرصت کارِ کارگاهی نبود. این نقطه کاستی بود که به نظرم جای خالی‌اش احساس می‌شد. بهتر بود که این امکان وجود داشت که حداقل یکی از ایده‌ها را به‌طور گروهی و کارگاهی بررسی کنیم. همچنین سازوکاری ترتیب داده شود که هنرجوها هم کار کلاسی ارائه بدهند و حتی اگر بی‌تجربه هستند، فرصت ظهور و بیان توانمندی‌هایشان فراهم شود.
- چنانچه بیشتر اساتید از تهران هستند بهتر است محل کلاس‌ها در تهران باشد که هزینه‌های زیاد بابت حمل‌ونقل و مخصوصاً ناهماهنگی در برنامه‌ها به دلیل تأخیر در پروازها و خستگی سفر بر اساتید تأثیر منفی نگذارد. نکته دیگر آنکه این برنامه هم مثل اکثر برنامه‌های کشورمان، پایش نشده رها نشود. به‌جای افزودن تعداد افراد برای فراگیری، ابتدا روی همان افراد دورۀ اول بررسی انجام بدهیم که بعد از دوره چه شدند؟ چه تأثیری بر عملکردشان و مروج خواندن شدنشان گذاشته است؟ و سپس با نتایج حاصل از این بررسی وارد دوره‌های بعدی شویم و بیشتر بر توان‌افزایی تمرکز شود تا کمیت افراد شرکت‌کننده.
دکتر اعظم صنعت‌جو
- دورۀ بسیار خوب و ارزشمندی بود. کاملاً می‌شد تلاش مجموعۀ نهاد و مخصوصاً تیم پژوهش نهاد که افراد پرتلاش و دانش‌آموخته‌های توانمندی هستند را به‌وضوح دید و این جای تبریک دارد. به‌عنوان اولین دوره، نظم خوبی داشت و معلوم بود وقت زیادی برای ترتیب دادن و اجرای آن کشیده شده است.
1 و 2: اگر بشود شیوه و راهکاری برای ارزیابی فراگیران ترتیب داده شود که هم انگیزۀ کتابداران (شرکت‌کنندگان) و هم اساتید بیشتر باشد بهتر است.
مدرسان هم بهتر است طرح درسی منسجمی داشته باشند که منابع مطالعه از قبل در آن مشخص‌شده باشد و تمرکز هم بر روی همان موضوعات باشد.
پیشنهاد می‌شود مدرسه‌های خواندن بعدی موضوع محور باشد و در هرسال بر یک موضوع از زیر مجموعه‌های مرتبط با خواندن و کتابخانه‌های عمومی تمرکز شود.
پیشنهاد می‌شود مدرسان از قبل باهم هماهنگی و همفکری داشته باشند و چه‌بسا جلسه یا جلساتی میانشان برگزار شود تا محتوای ارائه‌شده یکدست باشد و همپوشانی نداشته باشد.
در خلال جلسات، مدرسان می‌توانند سطح و علاقه‌مندی خود کتابداران به خواندن را هم درک کنند. در این راستا نهاد برنامه‌های تشویقی یا حمایتی از کتابداران کتاب‌خوان وجود داشته باشد.
ایده‌های بسیار خوبی در کلاس از سوی کتابداران مطرح می‌شد که به‌شخصه خیلی برایم جالب بود. ای‌کاش ایده‌های کتابداران جمع‌آوری شود و ایده‌هایی که توسط کتابداران در کتابخانه‌های مختلف در حال اجرا هستند هم اعلام و از طرح‌های برگزیده تقدیر شود.
همچنین همکاری بیشتر با دانشگاه و محیط آموزشی می‌تواند به تقویت هرچه بیشتر دوره‌های بعدی کمک کند.
دکتر رحمت‌الله فتاحی
- هر حرکت سازمان‌یافته، مبتنی بر برنامه و نیازسنجی شده می‌تواند بسیار سودمند و اثربخش باشد. نهاد با این رویکرد حرکت می‌کند و برگزاری این دوره هم بسیار در همین راستا ارزیابی می‌شود. من تنها در یک بار کلاس‌ها مشارکت داشتم و از جزئیات اجرا، سوژه و برنامه‌ها آگاهی ندارم، اما بر پایه گفته‌ها و شنوده‌های شرکت‌کنندگان و برخی مدرسان، این برنامه بسیار سودمند و عمیق بوده است. البته به دلیل آنکه برنامه مدرسه تابستانی خواندن در مشهد بود و سال‌هاست که من با نهاد خراسان رضوی و با نهاد تهران در ارتباط بوده‌ام، انتظار داشتم درزمینهٔ برنامه‌ها و شیوه اجرای آن مورد مشورت قرار می‌گرفتم.
- نقطه مثبت این برنامه، گستردگی و نوگرایی موضوعی بود که برای شرکت‌کنندگان جالب به نظر رسیده بود. شاید چنانچه در تدوین این برنامه، خود کتابدارانی که سال‌ها تجربه کار در کتابخانه‌ها را دارند مشارکت داده می‌شدند بسیار بهتر بود. حتی مناسب‌تر بود برخی از شرکت‌کنندگانی که توانمند بودند می‌توانستند به‌عنوان مدرس و یا کمک مدرس مورداستفاده قرار می‌گرفتند. آن‌ها می‌توانستند تجربه‌های زیسته و طولانی‌مدت خود را درباره نیازهای آموزشی کتابداران، به‌ویژه در مناطق مختلف کشور و با توجه به گونه گونی فرهنگی و معیشتی جامعه، مطرح نمایند.
- اعلام همگانی و دادن فراخوان برای زمینه‌های موضوعی آموزش، رویکردهای تدریس، نقش خود کتابداران در محتواسازی، برنامه‌ریزی بر پایه تجربه‌های به‌دست‌آمده از نخستین مدرسه، برگزاری جلسات آمادگی برای مدرسان و هماهنگی میان آن‌ها ازنظر عدم تکرار و همپوشانی محتوایی، تعریف سناریوهای مناسب برای مدیریت کلاس‌ها و مواردی از این دست می‌تواند بر کیفیت مدرسه دوم بیفزاید.
به هر شکل، من از مدیران و مجریان و همکاران این برنامه سپاسگزاری می‌کنم اما خواهش جدی من آن است که دیدگاه‌ها و نیازهای خود کتابداران از زبان و قلم آن‌ها برگرفته شود و آن‌ها مرکز توجه باشند زیرا آن‌ها هستند که درنهایت با جامعه در ارتباط هستند و خدمت ارائه می‌کنند.
دکتر جلال غفاری
- حرکت که حرکت بسیار خوبی بود. اما روی همۀ مطالب و جزئیات ارائه‌شده در کلاس‌ها نمی‌توانم نظر بدهم چون اشراف ندارم.
توجه به مقوله خواندن که در ازدحام رسانه‌ای گم‌شده اساساً کار ارزشمندی است. همچنین کار تیمی و گروه منسجم ازجمله نقاط مثبت این دوره به شمار می‌رود.
محل برگزاری دوره (مشهد مقدس) در تلطیف قلوب بسیار تأثیر داشته و انتخاب بسیار شایسته‌ای بود.
اما این نکته را نباید ازنظر دور داشت که مباحث کتابداری با هویت انقلاب اسلامی بیشتر گره بخورد. ما به کتابداری برای کتابداری نباید اکتفا کنیم. مثل عبادت برای عبادت که به‌تنهایی کفایت نمی‌کند، باید هدفمان از کتاب‌خوانی و کتابداری هم تعالی و تعالی در خواندن باشد و در این فرایند، نقش خواندن در تعالی و نقش کتابداران و نسبتش با اجتماع روشن شود. مانند نسبت کتابدار با مطالعه و جامعه و کتابدار و جامعه. چنانکه در روایات و بیانات معصومین داریم: «انظر علی طعامک» در بحث کتاب‌خوانی هم باید به آنچه می‌خوانیم و محتوایی که کسب می کنیم نگاه کنیم و توجه داشته باشیم که دستور کاری‌مان در راستای انقلاب اسلامی و اهداف و آرمان‌هایش باشد. باید به این سؤال پاسخ بگوییم که واقعاً تحول چگونه حاصل می‌شود؟ کتابدار باید به این سؤال جواب بدهد و پاسخ به این سؤال باید در مدرسه تابستانی خواندن مدنظر قرار گیرد. آن‌چنان‌که رهبری معظم مفهوم «کتابداران تمدن ساز» را مدنظر دارند، جامعه به سمت تمدن اسلامی گام بردارد و در این مسیر، نقش کتابداران نقشی کلیدی و بسیار حائز اهمیت است. چون کتابداران اگر خوب ایفای نقش کنند دیگر اصحاب فرهنگ از جمله اساتید و هنرمندان و دانشجویان و … هم همین‌گونه گام بر خواهند داشت.
دکتر شیما مرادی
- ایده بسیار خوب ولی حداقل درزمینهٔ برگزاری جلسه بنده بی‌نظمی فنی بسیار دیده می‌شد و ظاهراً شرکت‌کنندگان نسبت به دوره و موضوعات توجیه نشده بودند و کلی از بنده سؤال داشتند و از مباحث اساتید قبلی … .
- زمان‌بندی بسیار کوتاه و فشرده بود. سطح آمادگی افراد حداقل در موضوع سخنرانی بنده که شبکه‌های اجتماعی بود متفاوت بود و برای برگزاری کوتاه‌مدت و تخصصی زمان اصلاً مناسب نبود.
- بهتر است ادامه همان جلسات برای حضار به‌صورت تخصصی و با زمان بیشتری صورت گیرد. ضمن اینکه این جلسات برای آقایان و خانم‌ها به‌صورت یکسان برگزار شود و سریعاً جزواتی در مورد کلاس به افراد داده شود.
حسام‌الدین مطهری‌منش
- چنین حرکتی برای افزایش سطح دانش کتابداران فی‌نفسه بسیار خوب است و هر کاری که شروع می‌شود ممکن است مواردی محاسبه نشده وجود داشته باشد. زمانی که قرار است تداوم بیابد قطعاً بهتر می‌شود. در مورد مسائل اجرایی شاید خیلی نتوانم نظر بدهم اما اینکه از افراد خارج از مجموعۀ نهاد کتابخانه‌ها و صرفاً کتابداران در ارائۀ دروس استفاده‌شده بود، خیلی کار خوبی بوده است. این در حالی است که از سوی دیگر کتابداران باید پذیرش آموختن مسائل متعدد و خارج از چارچوب کلاس‌های دانشگاهی وجود داشته باشند.
- در مورد تفکیک دورۀ خانم‌ها و آقایان برای کاستن از حجم شرکت‌کنندگان مناسب است اما بهتر است اساتید هر دو دوره یکی باشند تا محتوای ارائه‌شده انسجام بیشتری داشته باشد.
- در مدرسۀ دوم فکر می‌کنم اگر وجه کارگاهی مدرسه بیشتر بشود و زمان ارائۀ کلاس‌ها هم بیشتر باشد (کلاس‌ها فشرده نباشد) و وجه کارگاهی و تمرینی بیشتری داشته باشد، کلاس‌ها سودمندتر خواهد بود.
محمد ملاعباسی
- بنده تقریباً یک روز از برنامه‌های مدرسه تابستانی را شرکت داشتم. یعنی دقیق‌تر اگر بخواهم بگویم، مراسم صبحانه، مراسم افتتاحیه و کلاس خودم که فکر می‌کنم اولین کلاس دوره بود.
از صبحانه چیزی یادم نمانده است، اما درمجموع گمان می‌کنم مراسم افتتاحیه کمی طولانی بود و چند سخنرانی پشت سر هم که چیزی هم برای گفتن نداشت، بچه‌ها (و تا حدی من) را خسته کرد. بعد از مراسم هم یادم هست که با چندنفری حرف می‌زدیم و از مراسم افتتاحیه ناراضی بودند. به نظرم می‌توان برنامه‌ریزی دقیق و خوبی برای افتتاحیه کرد تا خاطره بدی در ذهن شرکت‌کنندگان باقی نماند. بهترین بخش، تجربه کلاسی بود که داشتم. خیلی از شرکت‌کنندگان سطح بالایی داشتند، و بسیار آگاهانه و فعالانه در کلاس شرکت کرده بودند. در واقع شرکت‌کنندگان از حدی که من تصور می‌کردم خیلی بالاتر بودند، و اصلاً تا حدی مباحث روتینی که آماده کرده بودم برای کلاس رها کردم و وارد بحث با بچه‌ها شدم.
2 و 3- نقطه‌ضعف خاصی غیر از آنچه بالا گفتم به نظرم نمی‌رسد، اما مشخصاً پیشنهادم این است که کلاس‌های این مدرسه را به کارگاه‌های زیر ده‌نفره تقسیم کنید. کلاس آن روز بسیار شلوغ بود. این اولاً موجب می‌شد که خیلی‌ها نتوانند نیازها یا حرف‌هایشان را بزنند، و ثانیاً خیلی‌ها را که از جریان بحث دورمانده بودند، خسته می‌کرد و مشغول کارهای دیگر می‌شدند.
دکتر صمد ولیزاده
- این دوره را اکثراً مثبت دیدم. اکثر برنامه‌ها، اجرا و محتوای ارائه‌شده خوب و کاربردی و مناسب بود.
2 و 3. برخی ناهماهنگی‌ها در پروازها و زمان‌بندی کلاس‌ها بهتر است برطرف شود. کلاس‌ها رأس ساعت مقرر شروع شود. اساتیدی هم که دعوت می‌شوند سرِ وقت رفت و آمد کنند تا نظم و ترتیب کلاس‌ها به هم نخورد.
موضوعات ارائه‌شده بسیار خوب و کاربردی بود اما پیشنهاد می‌شود در بخش‌های مختلف همان مباحث قبلی این بار با عمق بیشتر و کار کلاسی و تمرین بیشتر ادامه یابد.
* این مطلب توسط تیم نشریه شناسه تهیه شده است
