پویایی و رونق رشته‌های علمی، صنعت‌ها، و حرفه‌های گوناگون بستگی به تأثیر آن‌ها در بهبود کیفیت زندگی مردم دارد. مردم به کالاها و خدماتی رو می‌آورند و برای آن هزینه می‌کنند که برای بهتر شدن کیفیت زندگی‌شان، به آن احساس نیاز کنند. مفهوم ارزش و ارزشآفرینی که محور اصلی صنعت، بازار، و اقتصاد است، در همین فضا تعریف می‌شود. در اقتصاد، مفهوم کلیِ ارزش را چیزی تعریف می‌کنند که زندگی مردم را بهبود می‌بخشد و مردم حاضرند برای برخورداری از آن، پول بپردازند. بنابراین، دانش‌پژوهان، صنعتگران، و حرفه‌مندانی موفق‌تر خواهند بود که بتوانند ارزش بیشتری بیافریند و در بهبود کیفیت زندگی مردم نقش مؤثرتری داشته باشند
حرفه کتابداری و صنعت اطلاعات و محتوا نیز از این قاعده مستثنی نیست. جایگاه شغلی و ارج و احترام کتابداران و متخصصان اطلاعات در نزد مردم، بستگی به ارزش‌هایی دارد که آن‌ها در جامعه خلق می‌کنند؛ یعنی بستگی به نقش حرفه و تخصص آنان در بهبود کیفیت زندگی مردم دارد. کتابداران و متخصصان اطلاعات اگر می‌خواهند با اقبال مردم روبه‌رو شوند و جایگاه اجتماعی و شغلی مناسبی داشته باشند، باید به دنبال راهکارهای نوین خلق ارزش باشند. ارزش‌هایی که به بهبود کیفیت زندگی مردم کمک می‌کند. ارزشآفرینی، تنها راه ایجاد کسب‌وکارهای اطلاعاتی است و می‌تواند رونق و پویایی علم اطلاعات و دانش‌شناسی را تضمین کند.
پیوند و ارتباط استواری که کتابداری و حرفه‌های اطلاعاتی با فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد، فرصت و زمینهٔ بسیار مناسبی برای بروز خلاقیت و ارزشآفرینی فراهم آورده است. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌طرز شگفت‌انگیزی به جنبه‌های گوناگون زندگی راه یافته است. به طوری که در کنار محیط زندگی واقعی، فضای مجازی و دیجیتال نیز شکل گرفته است و مردم بی‌وقفه با رسانه، اطلاعات، محتوا، و پیام سر و کار دارند. زندگی در عصر محتوا و رسانه، پیچیدگی‌ها، دشواری‌ها، و نیازهای تازه‌ای را پدید آورده است. کتابداران و متخصصان اطلاعات، می‌توانند نقش ممتاز و منحصربه‌فردی در کاهش این پیچیدگی‌ها و دشواری‌ها، برآوردن نیازها، و بهبود کیفیت زندگی ایفا کنند.
اطلاعات، محتوا، و پیام، محور و موضوع کار کتابداران و متخصصان اطلاعات است. بنابراین، در چنین موقعیتی، کتابداران و متخصصان اطلاعات با شناسایی مشکلات و نیازهای اطلاعاتی و محتوایی جامعه و یافتن راهکارهایی نوآورانه برای بهبود تعامل مردم با اطلاعات، و پاسخ به نیازهای اطلاعاتی و محتوایی آنان، می‌توانند ارزش‌های تازه‌ای بیافرینند و به بهبود کیفیت زندگی مردم کمک کنند. ناگفته پیداست که کامیابی کتابداران و متخصصان اطلاعات در چنین آوردگاهی، افزون بر انگیزه، کوشش، و خلاقیت، بستگی به میزان دانش، تجربه، آگاهی‌ها، مهارت‌ها، و توانمندی‌های آنان دارد.
مردم در شغل‌ها و موقعیت‌های گوناگون، در زندگی روزمره همواره با مشکلاتی روبه‌رو هستند که راه‌حل آن به طور مستقیم یا غیرمستقیم به اطلاعات مربوط است. نمونه‌هایی از این مشکلات عبارت است از: حل یک مسئله در زندگی، تصمیم‌گیری و انتخاب، نیاز به فراگیری یک مهارت، یا نیاز به اطلاعات درباره یک موضوع خاص. ناتوانی در دستیابی به‌موقع به اطلاعات دقیق و درست، تصمیم‌گیری را دشوار می‌کند و ممکن است نتایج ناگوار یا حتی گاهی زیان‌های هنگفت به بار بیاورد و از کیفیت زندگی بکاهد. در چنین موقعیت‌هایی، ارائه مشاوره یا خدمات اطلاعاتی مناسب، برای آن فرد یک ارزش تلقی می‌شود؛ چرا که تأثیر چشمگیری در بهبود کیفیت زندگی او می‌گذارد.
بیشتر فعالیت‌های مربوط به صنایع گوناگون و سازمان‌های مختلف نیز بر محور و مدار اطلاعات انجام می‌شود. متخصصان اطلاعات و کتابداران می‌توانند اطلاعات و محتوای مورد نیاز صنایع و سازمان‌ها را با رویکردی خلاقانه تولید، گردآوری، سازماندهی، ذخیره، و مدیریت کنند. آن‌ها می‌توانند به تبدیل، انتقال، پالایش، تحلیل، تفسیر، ترکیب، یا بازآفرینی اطلاعات بپردازند و از این طریق، دانش، بینش، و نگرش مورد نیاز مدیران سازمان‌ها را برای حل مسئله، تصمیم‌گیری، و انتخاب فراهم آورند. کتابداران و متخصصان اطلاعات، این‌گونه می‌توانند ارزش افزوده بیافرینند و کسب‌وکارهایی مبتنی بر اطلاعات و محتوا، در مقیاس‌های گوناگون ایجاد کنند.
علم اطلاعات و دانش‌شناسی، حوزه‌ای با رویکرد میان‌رشته‌ای یا چندرشته‌ای شناخته می‌شود. این حوزه با حوزه‌های گوناگون دیگری از قبیل علوم کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ارتباطات، رسانه، و مدیریت ارتباط تنگاتنگ دارد. خلاقیت و ارزشآفرینی در این رشته، مستلزم آگاهی از دانش‌ها و حوزه‌های مرتبط با آن است. کتابداران و متخصصان اطلاعات، بیش از هر حوزه یا رشته دیگری، باید از فناوری اطلاعات و ارتباطات، به‌ویژه اینترنت و وب آگاهی داشته باشند.
امروزه اغلب خدمات کتابخانه‌ای و فعالیت‌های اطلاعاتی در فضای دیجیتال و محیط وب انجام می‌شود. کاربرد خلاقانه قابلیت‌ها و امکانات اینترنت و وب برای تولید، مدیریت، و انتشار بهینه اطلاعات، و فراهم آوردن امکان دسترسی آسان کاربران به اطلاعات مورد نیاز، نمونه‌ای آشکار از ارزشآفرینی و بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی مردم به شمار می‌آید. پس از روی کار آمدن اینترنت و وب، کتابداران از نخستین کسانی بودند که از این فناوری برای انجام فعالیت‌ها و ارائه خدمات و ارزشآفرینی، به طور گسترده استفاده کردند. همزمان با توسعه و گسترش وب، خدمات کتابخانه‌ها در اینترنت نیز توسعه و گسترش یافت. در محیط نسل نخست وب، کتابخانه دیجیتال به وجود آمد؛ کتابخانه ۲.۰ یا کتابخانه تعاملی در فضای وب ۲.۰ شکل گرفت؛ کتابخانه ۳.۰ یا کتابخانه هوشمند و معنایی، با استفاده از قابلیت‌ها و امکانات وب ۳.۰ پدید آمد؛ و امروز کتابخانه ۴.۰ بر اساس مفاهیم و مؤلفه‌های وب ۴.۰ در حال شکل‌گیری است.
کتابخانه‌های آینده، کتابخانه‌هایی خواهند بود که در چارچوب وب فراگیر، وب معنایی، و وب هوشمند ایجاد می‌شوند؛ با کلان‌داده‌ها سر و کار دارند و از فناوری بافت‌آگاه و رایانش ابری برخوردارند. این کتابخانه‌ها، موسوم به کتابخانه ۴.۰ بر مبنای ارتباطات هوشمند و وب تعاملی فعالیت می‌کنند و به عنوان یک کتابخانه واقعیت افزوده، دنیای مجازی را با دنیای واقعی هر چه بیشتر نزدیک و همانند خواهند کرد. رویکرد کتابخانه ۴.۰، زمینه مناسبی برای بروز خلاقیت و ارزشآفرینی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی فراهم می‌آورد.
کتابداران خلاق و ارزش‌آفرین، کتابدارانی هستند که از این فرصت‌ها به‌خوبی استفاده می‌کنند و می‌کوشند با فراگیری دانش‌ها و مهارت‌های گوناگون، و با کمک مهندسان کامپیوتر و توسعه‌دهندگان وب، فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، کلان‌داده‌ها، فناوری بافت‌آگاه، فناوری رایانش ابری، واقعیت افزوده، و منبع باز را به کتابخانه‌ها بیاورند و کتابخانه‌هایی با محتوای تعاملی، معنایی، و هوشمند بسازند. کتابخانه‌هایی با ارزش افزوده که مردم برای بهتر شدن کیفیت زندگی‌شان به آن احساس نیاز می‌کنند و حاضرند برای استفاده از خدمات آن پول بپردازند.
امروزه یادگیریِ پیوسته و مادام‌العمر، از ضرورت‌های زندگی به شمار می‌آید. یکی از ارزش‌های واقعی و پایدار که کتابداران و متخصصان اطلاعات می‌توانند برای جامعه ایجاد کنند، فراهم آوردن فضای مناسب برای یادگیری الکترونکی و آموزش در فضای دیجیتال است. بر اساس ایده کتابخانه ۴.۰ که در حال شکل‌گیری است، می‌توان کتابخانه‌هایی با محتوای هوشمند و فضای خلاقانه ایجاد کرد که ابزارها و امکانات جدیدی را برای یادگیری خلاق در عصر محتوا برای کاربران فراهم می‌آورد. کتابداران و متخصصان اطلاعات می‌توانند از این فرصت‌های منحصربه‌فرد برای خلق ارزش‌های واقعی و پایدار، و رونق و پویایی اقتصاد اطلاعات و محتوا استفاده کنند.
این نکته را نباید فراموش کرد که فعالیت‌های حرفه‌ای و کسب‌وکارهای اطلاعاتی در صورتی موفقیت‌آمیز و نتیجه‌بخش خواهد بود که بر پایه ارزش‌های واقعی و پایدار استوار شده باشد. ارزش افزوده واقعی و پایدار، ارزشی خواهد بود که مردم و سازمان‌ها بدون انحصار، فشار و فریبکاری، با رضایت و رغبت برای آن پول می‌پردازند. افزون بر این، چنین ارزش‌هایی از ثبات و دوام برخوردارند و به دوره زمانی کوتاهی محدود نیستند. در صنعت اطلاعات و حرفه‌های اطلاعاتی نیز مانند دیگر صنعت‌ها و حرفه‌ها، افرادی سودجو به دنبال فرصت‌طلبی و ایجاد ارزش‌های کاذبند. کتابداران و متخصصان اطلاعات باید تفاوت میان ارزش‌های واقعی و پایدار، و ارزش‌های کاذب و مقطعی را بشناسند و با انتخاب روش درست، بر شایستگی و اعتبار حرفه خود بیفزایند.
فرجام سخن این که، کتابداران و متخصصان خلاق و ارزش‌آفرین اطلاعات، پا را از چارچوب کتابخانه و کتابداری سنتی فراتر می‌گذارند و افق‌های تازه‌ای پیش روی خود و جامعه می‌گشایند. جایگاه خود را در فضای اطلاعاتی نوین پیدا می‌کنند و به ایفای نقش می‌پردازند. همواره دانش و مهارت‌های خود را گسترش می‌دهند و پیوسته پویا و پیشتازند. خود را باور دارند و اهداف روشن و والایی برای خود تعیین می‌کنند. به آینده خوش‌بینند و اندیشه‌های نیک در سر می‌پرورانند. امید و انگیزه و پشتکار دارند و برای رسیدن به اهدافشان سخت می‌کوشند. به دنبال نوآوری و ابتکارند و از تقلید و تکرار می‌پرهیزند. به دلیل ارزش‌هایی که می‌آفرینند از مردم بازخوردهای مثبت می‌گیرند و از جایگاه اجتماعی خود رضایت دارند. با توانمندی‌های گوناگونی که پیوسته در خود ایجاد می‌کنند، علاوه بر موفقیت حرفه‌ای، به آرامش نیز می‌رسند. آن‌ها به دنبال شناخت نیازها و ارائه راه‌حل برای بهتر کردن زندگی دیگران هستند و از کمک کردن به دیگران لذت می‌برند.
بخش‌هایی از این مطلب با الهام از نوشته‌های زیر نوشته شده است:
نظری، مریم. ۱۳۹۴ (۶ بهمن). چرا ارزش کتابداری و کتابداران کشف نمی‌شود؟ بازیابی‌شده از سایت maryamnazari.com. تاریخ دسترسی: ۲۸ بهمن ۱۳۹۵.
نظری، مریم. ۱۳۹۲ (۲۷ آبان). ماهیت و افق کاری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و رموز موفقیت در آن. نشریه اینترنتی عطف. بازیابی‌شده از سایت maryamnazari.com. تاریخ دسترسی: ۲۸ بهمن ۱۳۹۵.
Rahmatollah Fattahi, Ebrahim Afshar, (2006) “Added value of information and information systems: a conceptual approach”, Library Review, Vol. 55 Iss: 2, pp.132-147.
Younghee Noh, (2015) “Imagining Library 4.0: Creating a Model for Future Libraries”, The Journal of Academic Librarianship Volume 41, Issue 6, pp 786–797.
