از صفحه حوادث روزنامه‌ها تا سواد اطلاعاتی (سواد اطلاعاتی: رویکرد جوامع مترقی برای آماده سازی افراد در مدیریت چالش‌های اجتماعی)
بیشتر چالش‌های اجتماعی از قبیل اعتیاد، اختلافات خانوادگی، طلاق، انحرافات اخلاقی و جنسی، مشکلات حقوقی و مانند آن‌ها ناشی از ناآگاهی قشر گسترده‌ای از افراد جامعه است. این ناآگاهی می تواند به دلیل عدم توجه دولت‌ها به آموزش مردم در نحوه برخورد با مسایل و مشکلات و یا جلوگیری از آن‌ها باشد. ریشه دیگر ناآگاهی اجتماعی می‌تواند مربوط به عدم توانایی افراد در تفکر درست و منطقی در زمینه چالش‌های کنونی یا پیش رو باشد. در هر صورت، زندگی در جهان کنونی به دلیل تحولات شتابناک و غیر قابل پیش بینی، با چالش‌های بسیار گسترده و متنوع همراه است.
تفاوت جوامع پیشرفته با سایر جوامع (به اصطلاح در حال رشد و یا عقب افتاده) در شیوه مدیریت چالش‌هاست. در جوامع پیشرفته، دولت‌ها توجه ویژه‌ای به دو دلیل گفته شده در بالا دارند و تلاش می‌کنند تا با برنامه‌ریزی مناسب و هدفمند، افراد جامعه را آموزش داده تا آن‌ها خود بتوانند چالش‌های اجتماعی را مدیریت و کنترل کنند. به بیان دیگر، دولت‌ها با سرمایه‌گذاری اندک در زمینه آموزش همگانی، جامعه را آماده می‌کنند که نسبت به مسایل و مشکلات، برخورد منطقی و مبتنی بر حل مسأله پیش گیرند.
افزون بر نظام آموزش رسمی (از ابتدایی تا دانشگاه) که مسئولیت تربیت افراد جامعه را برعهده دارد، نظام آموزشی غیررسمی نیز نقش بسیار بااهمیت و استثنایی در آموزش عمومی جامعه دارد. مزیت نظام آموزش غیررسمی (رسانه‌ها، فرهنگ، ادبیات، هنر، و مانند آن‌ها) نسبت به آموزش رسمی در واکنش به مسایل و مشکلات و همچنین روزآمدی آموزش و غیر ساختارمندبودن (یا انعطاف پذیری) آن است. در این راستا، هرچه افراد جامعه از آگاهی‌های بیشتر و توانمندی‌های بالاتر در برخورد با مسایل، تحلیل درست آن‌ها و تصمیم‌گیری منطقی برخوردار باشند، آسیب‌های کمتری به جامعه وارد می‌شود.
سواد و انواع آن، از جمله سواد سلامت، سواد رسانه‌ای، سواد اطلاعاتی، سواد زیست محیطی، سواد ترافیکی و مانند آن‌ها موضوعاتی هستند که همگی در راستای توانمندسازی دانشی و مهارتی افراد جامعه تعریف شده و اجرا می‌شوند. همانگونه که سواد سلامت برای کسب آگاهی درباره مسایل بهداشتی و پزشکی و در نتیجه آمادگی فکری و اطلاعاتی برای پیشگیری از بیماری‌ها و یا کمک به درمان آن‌ها سودمند است، و یا همانگونه که سواد رسانه‌ای می‌تواند به افراد در شناسایی درست انواع رسانه‌ها و چگونگی بهره‌گیری از آن‌ها مفید می‌باشد، سواد اطلاعاتی نیز رویکرد و وسیله‌ای برای کمک به افراد در شناسایی منابع اطلاعاتی سودمند، در ارزیابی انتقادی اطلاعات، و در بهره‌گیری هدفمند از اطلاعات برای افزایش دانش، توانمندی‌ها و مهارت‌ها است. اگر تا سه دهه پیش، معیار باسوادی تنها به فراگیری خواندن و نوشتن محدود می‌شد، اکنون معیار باسوادی شامل توانمندی‌هایی چون بهره‌گیری هوشمندانه اطلاعات برای کاربردهای شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای است.
اهمیت سواد اطلاعاتی برای جامعه امروزی در آن است که، به دلیل حجم روزافزون و غیر قابل تصور اطلاعات در انواع شکل‌ها و انواع محمل‌ها و انواع محیط‌ها، هر فرد نیازمند بهره‌گیری از اطلاعاتی برای تعامل درست با جهان متحول کنونی و مدیریت چالش‌های برخاسته از آن است. نگاهی به خبرهای روزنامه‌ها و رسانه‌های گروهی در ایران نشان می‌دهد که جامعه ما با چه چالش‌هایی روبروست و به طور کلی، چه قشرهایی آسیب‌پذیری بیشتری در برابر مسایل و مشکلات دارند و یا خود به وجود آورنده آن‌ها هستند. صفحه حوادث روزنامه‌ها در واقع نمودی از انواع انحراف‌ها و جرم‌های اجتماعی است که به دلیل عدم آگاهی بخشی از جامعه و عدم دسترسی آن‌ها به اطلاعات سودمند، رخ می‌دهد. یافته‌های پژوهش‌های جامعه‌شناختی و جرم‌شناختی حاکی از آن است که بین سطح سواد و جرم‌خیزی رابطه وجود دارد. هر چه سطح سواد و درنتیجه آگاهی‌های فردی پائین‌تر باشد، احتمال بروز انحرافات و جرم از سوی این افراد بیشتر می‌شود. اکنون که اطلاعات به‌سادگی و از طریق شبکه‌های مجازی در درسترس افراد قرار دارد، آن‌هایی که از سواد لازم برای تشخیص درستی منابع و کانال‌های اطلاعاتی برخوردار نیستند و قادر به برخورد منطقی با آن‌ها نمی‌باشند، بیشتر دچار خطا و انحراف می‌شوند. این وضعیت، یعنی افزایش جرم‌خیزی در اقشار ناآگاه و کم‌سواد، به‌منزله یک خطر بزرگ ملی به‌شمار می‌رود که هزینه زیادی را بر ملت تحمیل می‌کند و مانع توسعه می‌شود. آمار کشف جرایم اینترنتی و شبکه‌های مجازی در ایران گواه این وضعیت نگران‌کننده است. اکنون ضرورت توسعه آموزش‌های پایه سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای بیش از پیش احساس می‌شود. رسانه‌ها، فرهنگسراها و کتابخانه‌ها به منزله بخشی از نظام آموزشی غیررسمی و همگانی جامعه وظیفه دارند به افراد جامعه، بویژه قشرهای آسیب‌پذیر، کمک کنند تا از آگاهی‌ها و توانمندی‌های لازم در برخورد با فضای اطلاعاتی کنونی برخوردار شوند.
انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران نیز می‌تواند ملزومات پایه برای توسعه آموزش سواد اطلاعاتی را تعریف و در هر مورد، بسته آموزشی مناسبی را تدوین کند. انجمن به منزله یک نهاد علمی و حرفه‌ای از اعتبار لازم برای متقاعد کردن دولت، سازمان‌ها و نهادها و همچنین رسانه‌های همگانی برخوردار است. اکنون یک فرصت تاریخی برای ایفای نقش و رسالت اجتماعی است. غفلت در این زمینه موجب پشیمانی است!
برگزاری سومین کنگره متخصصان علم اطلاعات در ایران و تشکیل کمیته‌ها، کارگروه‌ها و نشست‌های تخصصی، بویژه در زمینه سواد اطلاعاتی، فرصت مناسبی برای ایفای نقش ماست، باید با جدیت در این راستا همکاری کرد. باید خطر از یاد رفتن در جامعه و حتی حذف خود را، در صورت عدم توجه به نیازهای جامعه، جدی بگیریم.
