- شماره سوم و چهارم: ویژه نامه مجله‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی
- تراوش
- بازدید: 465
نگاهی به بخشهای "روش" و "یافتهها" در مقالههای مجلات علم اطلاعات و دانش‌شناسی
نگاهی به بخشهای "روش" و "یافتهها" در مقالههای مجلات علم اطلاعات و دانش‌شناسی
درآمدی بر ساختار کلی مقالۀ علمی
گزارش پژوهشی توصیف نوشتاری مطالعۀ پژوهشی است که معمولاً در قالب مقالۀ علمی منتشر می شود. یک مقالۀ علمی خوب حاوی اطلاعاتی تفصیلی دربارۀ طرز انجام پژوهش، نتایج به دست آمده از آن و تبیین ارتباط این نتایج با بدنۀ دانشی موجود در موضوع مورد نظر است. نوشتۀ علمی بابیانی واضح، سرراست و بیابهام نوشته میشود. داشتن سبک غیرشخصی، کاربرد افعال در زمان منطقی (مثلاً بیان روش با افعال زمان گذشته و تبیین نتیجه‌گیری با افعال زمان حال) و دوری از سو گیری در عرضۀ مقالۀ علمی لازم است.انجمن روانشناسی آمریکا مطالبی تفصیلی دراین‌باره منتشر کرده است (American Psychological Association, 2001). "مقدمه" بخش اول بدنۀ اصلی مقالۀ علمی است که جهت‌گیری پژوهش را مشخص میکند. اگر "مقدمه" (شامل بیان مسئله، ضرورت پژوهش، اهداف، سؤالات و فرضیهها) را بخش اول از یک مقالۀ علمی تلقی کنیم، بخش "روش" و "یافتهها" یا "نتایج" از دیگر بخشهای مهم یک مقالۀ علمی هستند. این دو بخش به دقت و ظرافت زیاد نویسنده (نویسندگان) نیازمند هستند. خوانندگان یک اثر علمی، درستی و مناسبت آن را در اساس، به کمک روششناسی و یافتهها بازمیشناسند. هر گونه کاستی و نا یکدستی در این بخش‌ها، به بدنۀ کلی مقالۀ علمی صدمه میزند و در اعتبار علمی آن تردید ایجاد میکند.
صدای ضربه آهسته‌ای به گوش می‌رسد، ضربه‌ای آرام بر در اتاق ...
گسترش علوم مختلف بدون شک مدیون توسعه کارهای گروهی و تیمی در حوزه‌های پژوهشی و تخصصی است. توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در قرن بیستم و بیست‌ویکم نیز به شکل‌گیری و انسجام این گروه‌های پژوهشی کمک شایانی کرده است. امروزه آنچه را به‌عنوان تمدن و علم به آن می‌بالیم حاصل از کار گروهی در مقیاس عالم و تعامل گفتمانی است. نظریات مختلفی در حوزه‌های جامعه‌شناسی و روانشناسی اجتماعی به بررسی گروه و تعامل و کنش‌های بین فردی پرداخته‌اند. یکی از نظریاتی که تحت تاثیر مکتب پراگماتیسم مطرح شده، نظریه کنش متقابل نمادین[1] است. بر اساس این نظریه، انسان باید از طریق آنچه در دنیای واقعی انجام می‌دهد، درک شود. کنش متقابل نمادین بر طبیعتِ کنشِ متقابل اجتماعی که در میان افراد اتفاق می‌افتد متمرکز است. کنش متقابل یعنی اینکه افراد در ارتباط با یکدیگر عمل می‌کنند و عمل یکدیگر را می‌سازند. کنش متقابل به معنای تاثیر پذیرفتن و انفعال صرف نیست بلکه جریان تاثیر و تاثر در موقعیت‌ها را نشان می‌دهد. فرد در این نظریه بدون مشارکت و درگیر شدن در گروه نمی‌تواند کنشگر تلقی شود. از جمله دانشمندانی که در مطالعات خود ابعاد مختلف گروه و کارِ گروهی را مورد بررسی قرار داده، جرج زیمل[2] است. 
بالأخره انتظار طولانی به آخر می‌رسد. نمی‌داند چند ماه و چند روز طول کشیده و دیگر حسابش را ندارد. سعی میکند خوش‌بین باشد و این انتظار را به پای دقت داورها می‌گذارد. با اشتیاق، نامه نظر داوران" را باز میکند. این اولین باری است که با زحمت فراوان مقاله‌ای را تهیه‌کرده و برای مجله ... فرستاده است. از مقدمه سر دبیر به سرعت می‌گذرد و می‌رود سراغ اصل مطلب تا ببیند نظر داوران چیست. نکته به نکته می‌خواند و پیش می‌رود. لحن تند و تیز نوشته، ناراحتش میکند. با خودش فکر میکند که چه فکر می‌کرد و چه شد! حتماً مقاله‌اش، مقاله نبوده که داور این‌گونه نظر داده است. باورش نمی‌شود با آن همه وسواس و دقتی که به خرج داده، مقاله‌ای نوشته که به قول داور کاملاً ناشیانه و سطحی است! با خودش فکر میکند حتماً مقاله‌اش رد شده است. با ناامیدی و از سر کنجکاوی به ادامه نامه نگاهی میکند. به سادگی میشود فهمید که بقیه نظرها را داور دیگری نوشته است. تعجب میکند! این یکی لحن کاملاً متفاوتی دارد. کمی آرام میشود و تک‌تک نظرها را تا انتها می‌خواند. احساس میکند راهنمایی کنار دستش نشسته و به او می‌گوید برای بهتر شدن مقاله‌اش چه بکند و چه نکند. به نظر نهایی داورها که می‌رسد، نفس راحتی می‌کشد. "با برخی اصلاحات قابل چاپ". فایل مقاله‌اش را باز میکند و نظر داورها را کنار دستش می‌گذارد و... .
نخستین پژواک «علم برای علم» از جانب پوزیتیویستهایی چون آگوست کنت [2] برآمد و بعدها زمینه‌ای شد؛ برای طرح آرمان‌هایی چون «هنر برای هنر» و «ادبیات برای ادبیات» (اندیشه، 1387، ص. 110). اما حتی همان زمانی که «علم برای علم» از سوی علم‌گرایانی چون آگوست کنت تبیین می‌شد، مراد آن نبود که علم صرفاً کار بست روش‌های علمی در قالب‌های از پیش تعریف‌شده، صرف‌نظر از نتایج آن است؛ و یا اینکه علم و علم‌گرایی نوعی فعالیت صد درصد انتزاعی و منقطع از عالم واقع و حتی فراتر از آن، تفنّنی است. مراد از طرح «علم برای علم» توسط برخی از فلاسفه در قرن نوزدهم، دعوت به «فهم مسئله» و در درجۀ بعد «حل مسئله» صرفاً در چارچوب و فضای علم و به دور از مداخلات غیرعلمی چون جزم‌اندیشی‌های فلسفی و تعصبات دینی به‌جامانده از قرون وسطا در اروپا بوده است. لذا از این منظر، علم برای علم می‌گوید که مسایل علمی می‌بایست فقط در چارچوب‌های علمی، فهم و حل‌و‌فصل شوند. روشن است که مسئلۀ این نوشتار مجمل، نقد و رد یا تأیید این نظر نیست؛ بلکه اشاره به موضع جامعۀ روزگار ما در باب علم و انتشار علم است.
امروزه با وجود آگاهی از ارزش و جایگاه واقعی مجله‌های علمی به عنوان مهمترین مجرای انتقال یافته ها، عامل اساسی رشد و پیشرفت جوامع و به عنوان یکی از اصلیترین شاخصه های توسعه بشری، اما هنوز شاهد انتشار دیر هنگام این منابع در سایر رشتهها به طور عام و در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به طور خاص هستیم. دیرکرد در انتشار مجله‌های علمی تاثیری منفی بر روند توسعه علمی پایدار دارد. کاهش استناد به مجله و پایین آمدن ضریب تاثیر آن،کهنه شدن اطلاعات و به دنبال آن کاهش علاقه پژوهشگران در استنادهی به مقالههای قدیمی‌تر برخی از مسائلی هستند که بر این روند تأثیرگذار است. این امر به ویژه در حوزه فناوری اطلاعات که سرعت تغییر و نوآوری زیاد است اهمیت بیشتري پیدا میکند. برای جلوگیری از این پیامدهای منفی، راهکارهای گوناگونی از سوی سازمان‌های مسئول اعمال شده است. برای نمونه کمیسیون بررسی مجله‌های علمی کشور
چند سالی هست که در حوزۀ دانش و پژوهش کشور ما، امری معمول و شایع در همه جای دنیا، اهمیتی فوق‌العاده و استثنایی یافته و اگر از این وضعیت هیجانی گذر کنیم، چه بسا در آیندۀ نزدیک مایه خُسران و موجب بحران شود. بسیاری تصور می‌کنند که تنها راه پیشرفت علمی کشور، انتشار مقاله‌ها در نمایه‌های بین‌المللی، بویژه مجله‌های نمایه‌شده در 
یکی از راه‌های تأمین نیازهای بدن، تغذیه است و برای تأمین این نیاز، سعی می کنیم از غذاهای مانده و فاسد پرهیز کنیم. پیامدهای تغذیه این نوع غذاها برای هر عقل سلیمی مشخص است. همانطور که تغذیه از غذای مانده و فاسد می‌تواند تهدیدی اساسی برای سلامتی بدن باشد، استفاده از دانشی که کهنه است و تاریخ استفاده از آن گذشته، سلامت "ذهن"را به خطر می اندازد. این ذهن را می توان ذهن یک فرد یا ذهن یک سازمان دانست. مدیریت دانش از حوزه های مورد توجه پژوهشگران و صاحبنظران بسیاری در سراسر دنیا است. اگر ابعاد نظری و در راستای آن، جنبه‌های عملی مدیریت دانش را به درختی تنومند تشبیه کنیم، هر شاخه آن صدها موضوع را در بر می‌گیرد. وضعیتی را تصور کنید که هر دانشمند و پژوهشگری در هر موضوع به یکی از این شاخه‌ها علاقمند است و تلاش دارد به شناسایی و در عین حال رسیدگی و پرورش آن بپردازد. این، یک تصویر کلی از وضعیت درخت مدیریت دانش است. البته بخش ریشه ای این درخت هم طرفداران بسیاری دارد که به تقویت آن مشغول هستند.
هدف این مقاله توجه به مجموعه ای از خطاهای فراگیر در مدیریت دانش است. این بازتابها براساس مشاهدات نویسندگان یا شرکت در بیش از صد پروژه مدیریت دانش توسط نویسنده مطرح شده است. این مقاله بر خطاهای بنیانی متمرکزاست که اگر اصلاح نشده رها شوند، از گسترش دانش اصیل و موثر ممانعت به عمل می‌آورند. خطاهایی که با مفهوم خود دانش مرتبطند هستند، این که چطور دانش در برنامه های سازمانی درک میشود و چطور این ادراک مانع مدیریت دانش خواهد شد.